خداوند تبارك و تعالي در سوره ي روم، آيه ي 15 مي فرمايد: فَأَمَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فَهُمْ فِي رَوْضَةٍ يُحْبَرُونَ «اما آن ها كه ايمان آورده اند و كارهاي شايسته كرده اند، در باغي به شادماني پردازند.»
قلمرو معنوي عمل صالح، بسيار وسيع و گسترده است و تمام فعاليت هاي مثبت، مفيد و سازنده را در همه ي زمينه هاي علمي، فرهنگي، اقتصادي، سياسي، نظامي و مانند آن را شامل مي شود.
از بزرگترين كارهاي ساختاري هم چون رسالت انبيا، ولايت عصمت، تا كوچك ترين برنامه هاي زندگي هم چون كنار زدن يك سنگ كوچك از وسط جاده، همه در قلمرو معنوي اين مفهوم وسيع جمع است.(1) با اين رويكرد، هزاران مصداق و نمونه مي توان براي عمل صالح معرّفي كرد.
مصاديق عمل صالح1. عمل صالح، عملي است كه روي ميزان عقل و منطق و قانون شرع نيكو نمايد.
2. شائبه ريا و عجب و پيروي هوي و هوس و از هر گونه نقصاني خالي باشد.
3. نزد عقلا پسنديده و لايق مقام عبوديت در پيشگاه حضرت احديت باشد.
4. سعادت بشر و ترقي و تعالي او در پرتو علم و عمل انجام مي گيرد (كه علم و عمل به منزله ي دو بال براي صعود انسان به درجه كمال است و آيه ي 15 سوره ي روم، اشاره به اين دو مرتبه كمال بشري دارد كه از علم تعبير به ايمان و از عمل تعبير به عمل صالح نموده).(2)
احاديث و عمل صالحدر روايات معصومين نيز در مورد عمل صالح و اين كه عمل صالح چه نوع اعمالي است، روايات زيادي رسيده، از جمله اين كه:
1. از حضرت علي ـ عليه السلام ـ روايت شده كه فرمود: «منظور از عمل صالح، پنج نماز واجب يوميه است».(3) بدليل اين كه (در سوره ي اعراف، آيه ي 171) خداوند مي فرمايد: وَأَقَامُواْ الصَّلاَةَ إِنَّا لاَ نُضِيعُ أَجْرَ الْمُصْلِحِينَ. بعضي از صحابه، روايت كرده اند كه منظور از عمل صالح، اخلاص عمل براي خداست. دليل بر اين مطلب، آيه ي 110 سوره ي كهف است كه مي فرمايد: فَلْيَعْمَلْ عَمَلًا صَالِحًا. معناي صالحاً يعني خالصاً لله. بنابر اين، مي توان گفت: هر عملي را كه اسلام انجام دادن آن را دستور داده است صالح و نيكو مي باشد.(4)
2. حديث ديگري از امام باقر ـ عليه السلام ـ در كتاب «البرهان في تفسير القرآن» آمده كه در اين حديث، امام باقر(ع)، «آمنوا» را تفسير به ايمان به علي ـ عليه السلام ـ دانسته و شرط قبولي اعمال و اسلام را ايمان به ولايت علي ـ عليه السلام ـ مي داند: «قوله: إنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ قال: آمنوا بأمير المؤمنين ـ عليه السلام ـ، و عملوا الصالحات بعد المعرفه».(5)
3. در حديثي ديگر نيز كه از امام صادق ـ عليه السلام ـ نقل شده آن حضرت در تفسير آيه ي 15 سوره ي روم فرموده اند: «منظور از اين افراد كه وارد بهشت مي شوند، علي ـ عليه السلام ـ و شيعيانش مي باشند».(6)
آثار عمل صالحمعناي عمل صالح هر چند در قرآن كريم بيان نشده كه چيست؟ وليكن آثاري را كه براي آن ذكر كرده اند معناي آن را روشن مي سازد.
از جمله آثاري كه براي آن معرفي كرده اند اين است كه:
1. عمل صالح آن عملي است كه شايستگي براي درگاه خداي تعالي داشته باشد، صَبَرُواْ ابْتِغَاء وَجْهِ رَبِّهِمْ، به منظور به دست آوردن وجه پروردگارشان صبر كردند.(7) و نيز فرموده: وَمَا تُنفِقُواْ مِنْ خَيْرٍ فَلأنفُسِكمْ وَمَا تُنفِقُونَ إِلاَّ ابْتِغَاء وَجْهِ اللّهِ و انفاق نمي كنيد مگر به خاطر خدا.(8)
2. قرآن كريم اثر ديگر عمل صالح را اين گونه دانسته، كه صلاحيت براي ثواب دادن در مقابلش را دارد. در اين باره فرموده: ثَوَابُ اللَّهِ خَيْرٌ لِّمَنْ آمَنَ وَعَمِلَ صَالِحًا(9). «ثواب خدا بهتر است براي كسي كه ايمان آورد و عمل صالح كند».
3. اثر ديگر عمل صالح اين است كه عمل صالح كلمه طيب كه همان اعتقاد به توحيد است را به سوي خدا بالا مي برد، إِلَيْهِ يَصْعَدُ الْكلِمُ الطَّيِّبُ وَالْعَمَلُ الصَّالِحُ يَرْفَعُه(10) كلمه طيب به سوي او صعود مي كند و عمل صالح آن را در صعود مدد مي دهد.
نكته مهم اين كه ريشه هاي عمل صالح از ايمان سيراب مي گردد و در مورد عمل صالح جالب اين كه حضرت سليمان ـ عليه السلام ـ در سوره ي نمل، آيه ي 19 با داشتن آن قدرت و حكومت بي نظير، تقاضايش از خدا اين است كه عمل صالح را به طور مداوم انجام دهد و از آن بالاتر در زمره ي بندگان صالح خدا باشد. از اين تعبير روشن مي شود كه هدف نهايي به دست آوردن قدرت، انجام عمل صالح است. عملي شايسته و ارزشمند و بقيه هر چه هست مقدمه اي براي آن محسوب مي شود.(11)
نتيجه: آن چه به عنوان نتيجه و خلاصه ي بحث قابل بيان است، اين است كه عمل صالح، مقدمه اي است براي جلب خشنودي و رضاي خدا و در نهايت دست يافتن بر بهشت لقاء است كه هدف نهايي و غاية الغايات است.
پاورقی:
1. ر.ک: مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1374 ش، ج 11، ص 393.
2. امین، نصرت، مخزن العرفان در تفسیر القرآن، تهران، نهضت زنان مسلمان، 1361ش، ج 15، ص 273.
3. نجفی خمینی، محمد جواد، تفسیر آسان، تهران، انتشارات اسلامیه، 1398 ق، ج 1، ص 65.
4. نجفی خمینی، محمد جواد، تفسیر آسان، تهران، انتشارات اسلامیه، 1398 ق، ج 1، ص 66.
5. بحرانی، سید هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران، بی جا، 1416 ق، ج 3، ص 738.
6. بحرانی، سید هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران، 1416ق، ج 5، ص 626.
7. رعد : 22.
8. بقره : 272.
9. قصص : 80.
10. فاطر : 10.
11. ر.ک: طباطبایی، سید محمد حسین، ترجمه تفسیر المیزان، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، 1374 ش، ج 1، ص 458.
منبع: نرم افزار پاسخ - مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات