آیا حضرت خدیجه، قبل از پیامبر ازدواج کرده بود؟

اولین زنی که با رسول گرامی اسلام(صلی‌الله‌علیه‌وآله) ازدواج کرد، حضرت خدیجه(سلام‌الله‌علیها) است که نزد پیامبر دارای جایگاهی رفیع‌ است. این جایگاه برخواسته از خدمات و زحماتی است که وی برای پیش‌برد برنامه‌های اسلام از خویش نشان داده است. آن‌چنان که خداوند متعال و جبرئیل در شب معراج برای وی سلام ویژه فرستاده‌اند.[1]

این مقام و منزلت سبب شده است که دیگر همسران پیامبر نسبت به ایشان دچار حسادت شوند، آن‌چنان که «بخاری» در کتاب خویش از زبان یکی از همسران رسول گرامی اسلام(صلی‌الله‌علیه‌وآله) می‌گوید:«بر هيچ يك از زنان به اندازه خديجه حسادت نكردم؛ چرا كه رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله) او را زياد ياد می‌كرد». سپس در ادامه گفته است: «پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) سه سال بعد از فوت او، با من ازدواج كرد و خداوند به پيامبر و يا جبرئيل دستور داد كه در زمان حیات خديجه، او را به خانه‌ای در بهشت كه از درّ و مرواريد ساخته شده است، بشارت دهد».[2]

این حسادت‌ها از سویی و  فضیلت‌سازی برای دیگر همسران رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله)  که با دربار خلافت ارتباط داشته‌اند، از سوی دیگر باعث شده که در طول تاریخ به حضرت خدیجه(سلام‌الله‌علیها) مطالبی منسوب شود، که گر چه از جایگاه و منزلت ایشان نمی‌کاهد، ولی سبب می‌شود که ایشان در مواردی از دیگر همسران پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله)فضیلت ظاهری کمتری داشته باشد. به همین خاطر در ادامه تلاش می‌کنیم به یکی از این موارد اشاره کنیم. و آن‌ها را از جهت تاریخی مورد تحلیل و بررسی قرار دهیم.

در طول تاریخ این‌گونه بیان شده است که حضرت خدیجه(سلام‌الله‌علیها)، قبل از ازدواج با پیامبر خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله) دو ازدواج دیگر با مردانی با نام‌های "عتيق بن عبد الله مخزومى" از قبلیه مخزومی و "ابوهاله تميمى" از قبیله بنی تمیم داشته‌ است[3] و از این ازدواج‌ها صاحب فرزند بوده‌اند. این ادعا گر چه در زمان کنونی نیز مشهور است، ولی شواهدی موجود است که این مطلب را رد می‌کند که در ادامه به گوشه‌ای از آن‌ها اشاره می‌کنیم.

در تاریخ، نقل شده است که قبل از رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله) تمام اشراف و روسا قبائل از حضرت خدیجه(سلام‌الله‌علیها) خواستگاری کرده‌ بودند، و ایشان به سینه تمام آنان دست رد زده بود، از همین رو بعد از آن‌که به پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) جواب مثبت داد، مورد سرزنش زنان قریش قرار گرفت. که چگونه حاضر شده است با مردی فقیر ازدواج کند.
حال این سوال مطرح است که چگونه حضرت خدیجه(سلام‌الله‌علیها) تمام اشراف قریش را رد کرده، ولی حاضر می‌شود با مردانی از قبیله دیگر ازواج کند، مخصوصاً با وجود تعصباتی که در عرب آن زمان نسبت به اصل و نسب و عشیره بوده است؟
علاوه بر آن ازدواج بانویی بیوه با مردی جوان، چندان اهمیت ندارد که از سوی زنان قریش مورد ملامت و سزنش قرار گیرد، آن هم این‌گونه که این زن ابتدا همسر افرادی از غیر قبیله خویش شود و سپس تصمیم بگیرد با مردی از قبیله خویش ازدواج کند!؟

مطلب دیگری که می‌توان به آن اشاره کرد، و این اتفاق را مورد خدشه قرار می‌دهد، اختلاف نقل تاریخ در مورد همسران حضرت خدیجه(سلام‌الله‌علیها) است؛ به عنوان مثال آیا نام شوهر حضرت خدیجه(سلام‌الله‌علیها)، أبوهاله نماش بن زراره است یا نبّاش بن زراره بن وقدان، یا زراره بن نبّاش، یا مالک بن نباش تمیمی، و یا هند؟ چون در تاریخ اختلاف زیادی در اسم او وجود دارد؛ آیا ابتدا با ابوهاله ازدواج کرد یا با عتیق؟! چون هر دو را گفته‌اند. آیا از صحابه بوده‌اند یا نه؟[4]

و از سوی دیگر زمانی که به نقل‌های تاریخی رجوع می‌کنیم به مواردی بر می‌خوریم که در آن‌ها ازدواج حضرت خدیجه(سلام‌الله‌علیها) با فرد دیگری جز رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله) را نظری می‌داند که در مقابل آن نظر مخالف نیز وجود داشته است، به عنوان نمونه، یوسف بن حاتم شامی در کتاب خویش می‌نویسد که «بنا بر قولی ازدواج رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله) با خدیجه در زمان بیوه بودن وی بوده است» که این نشان می‌دهد در آن زمان، دیدگاه دیگری وجود داشته است که حضرت خدیجه را دوشیزه می‌داند.[5]

و با رجوع به کتاب‌های علما به نظراتی مواجه می‌شویم، که با دیدگاه مشهور مخالف است، مانند ابو القاسم اسماعيل بن محمد اصفهانى از دانشمندان اهل سنت که تصريح مى‌كند حضرت خديجه(سلام‌الله‌عليها)، باكره بوده است.[6] همچنین از علمای شیعه می‌توان به به سید مرتضی و شیخ طوسی اشاره کرد.[7]

اکنون فقط یک سوال باقی می‌ماند که پاسخ، به آن سبب قوت این دیدگاه می‌گردد ــ که حضرت خدیجه(سلام‌الله‌علیها) در زمان ازدواج با پیامبر دوشیزه بوده است ــ و آن این‌که فرزندان منتسب به ایشان، چه ارتباطی با حضرت خدیجه(سلام‌الله‌علیها)دارند؟

دانشمندان و علما در مورد فرزندانی که به ایشان نسبت داده‌ شده، این‌گونه می‌گویند که این فرزندان مربوط به "هاله" خواهر حضرت خدیجه(سلام‌الله‌علیها) بوده است که به علت فوت همسرش و عدم توانای مالی، مورد حمایت حضرت خدیجه(سلام‌الله‌علیها) قرار گرفته و در خانه ایشان بزرگ شده‌اند، از این رو بعد از مدتی به وی منتسب شده‌اند.[8]

پس با توجه به نکاتی که بیان شد، می‌توان به این نتیجه رسید که حضرت خدیجه(سلام‌الله‌علیها) قبل از ازدواج با رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله) همسری دیگر نداشته است، یا حداقل نمی‌توان نظری قطعی در مورد این ازدواج‌ها داد.

__________________________________________________
پی‌نوشت
[1]. ابوسعيد خدري مي­گويد: رسول خدا فرمود: وقتي كه در شب معراج ، جبرئيل مرا به سوي آسمانها برد و سير داد، هنگام مراجعت به جبرئيل گفتم : «آيا حاجتي داري؟» جبرئيل گفت: « حاجت من اين است كه سلام خدا و سلام مرابه خديجه برساني »پيامبر (صلي الله عليه وآله) وقتي كه به زمين رسيد ، سلام خدا و جبرئيل را به خديجه ابلاغ كرد. خديجه گفت «ان الله هو السلام ، وفيه السلام ، اليه السلام ، وعلي جبرئيل السلام ؛ همانا ذات پاك خدا سلام است، واز او است سلام ، وسلام به سوي او باز گردد و برجبرئيل سلام باد.»/ مجلسي، محمدتقي؛ بحار الانوار ، بيروت ، مؤسسه الوفاء ،1404ه. ق ، ج16،ص7.
[2]. حدثنا قُتَيْبَةُ بن سَعِيدٍ حدثنا حُمَيْدُ بن عبد الرحمن عن هِشَامِ بن عُرْوَةَ عن أبيه عن عَائِشَةَ رضي الله عنها قالت ما غِرْتُ على امْرَأَةٍ ما غِرْتُ على خَدِيجَةَ من كَثْرَةِ ذِكْرِ رسول اللَّهِ صلى الله عليه وسلم إِيَّاهَا قالت وَتَزَوَّجَنِي بَعْدَهَا بِثَلَاثِ سِنِينَ وَأَمَرَهُ رَبُّهُ عز وجل أو جِبْرِيلُ عليه السَّلَام أَنْ يُبَشِّرَهَا بِبَيْتٍ في الْجَنَّةِ من قَصَبٍ/البخاري الجعفي، محمد بن إسماعيل ابوعبدالله (متوفاي256هـ)، صحيح البخاري،  ج 3   ص 1389، ح3605، كتاب فضائل الصحابة، بَاب تَزْوِيجِ النبي (ص) خَدِيجَةَ وَفَضْلِهَا رضي الله عنها ؛ ج 5   ص 2004، ح4931، كِتَاب النِّكَاحِ، بَاب غَيْرَةِ النِّسَاءِ وَوَجْدِهِنَّ ؛ ج 5   ص 2237، ح5658، كِتَاب الْأَدَبِ، بَاب حُسْنُ الْعَهْدِ من الْإِيمَانِ، تحقيق د. مصطفي ديب البغا، ناشر: دار ابن كثير، اليمامة - بيروت، الطبعة: الثالثة، 1407 - 1987.
[3]. سنن الکبری بیقهی/کتاب النکاح/ باب تسمیه بن ازواج النبی.
[4]. ابن اثیر، اسدالغابة، بیروت: دارالكتاب العربي، ج5، ص13، مدخل: نباش بن زرارة بن وقدان/ابن حجر، الاصابة، بیروت: دارالكتب العلمیة، ج6، ص328، مدخل: نباش بن زرارة بن وقدان
[5]. یوسف بن حاتم شامي، الدر النظيم، قم: مؤسسة النشر الإسلامي، ص186.
[6]. الأصبهاني، أبو القاسم اسماعيل بن محمد بن الفضل التيمي (متوفاى535هـ)،دلائل النبوة، ج 1   ص 178، تحقيق: محمد محمد الحداد، ناشر: دار طيبة - الرياض، الطبعة: الأولى، 1409هـ.]
[7].[ابن شهرآشوب، المناقب آل ابی طالب ، ج۱، ص۱۵۹: «روی أحمد البلاذری و أبوالقاسم الکوفی فی کتابیهما و المرتضی فی الشافی و أبوجعفر فی التلخیص: أن النبی (ص) تزوج بها و کانت عذراء».
[8]. بحارالانوار، ج16، ص18؛ مناقب ابن آشوب، ج1، ص159 ؛ الاستغاثه،، ج1، ص68؛ تبصره العوام، ص245؛انوارالنعمانیه، ج1، ص81.