رهروان ولایت ـ اسلام به عنوان آخرین و کامل‌ترین دین الهی مانند هر دین دیگری برنامه‌های مشخّصی برای تبلیغ و گسترش جغرافیایی و انسانی خود دارد. در این راستا قرآن کریم می‌فرماید: «وَ ما كانَ الْمُؤْمِنُونَ لِيَنْفِرُوا كَافَّةً فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ كُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طائِفَةٌ لِيَتَفَقَّهُوا فِي الدِّينِ وَ لِيُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذا رَجَعُوا إِلَيْهِمْ لَعَلَّهُمْ يَحْذَرُون [توبه/122] شايسته نيست، همه مومنان (به سوى ميدان جهاد) كوچ كنند، چرا از هر گروهى، طايفهاى از آنان كوچ نمىكند تا در دين (و معارف و احكام اسلام) آگاهى پيدا كنند و به هنگام بازگشت به سوى قوم خود آن‌ها را انذار نمايند تا (از مخالفت فرمان پروردگار) بترسند و خوددارى كنند». با توجه به این ایه، تربیت افراد دانشمند و اسلام‌شناس و فرستادن ایشان به قوم و قبیله خود برای ترویج معارف دینی، اصل اساسی در برنامه‌های تبلیغی اسلام است.
متأسفانه با حمله سپاه خلفا به ایران و تبلیغ نادرست اسلام، فرصت‌سوزی فراوانی در تبلیغ و گسترش اسلام صورت گرفت و زمینه مقاومت‌های مردمی و ریخته شدن خون‌های فراوانی را فراهم کرد. در این میان تعدادی از اصحاب امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) برای معرفی صحیح اسلام به دستور حضرت در بین سپاهیان اسلام حضور به هم رساندند.[2]
در زمان خلافت امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) توجّه به این مناطق بیشتر شد و امیرانی که حضرت برای این مناطق انتخاب می‌کرد(که اکثراً از خاندان بنی‌هاشم بودند) رابط بین مردم و حضرت بودند. پس از قیام عاشوراء و قیام‌های مرتبط با آن، حکومت جائرانه اموی مخصوصاً حجاج بن یوسف ثقفی(95-75 هـ ق) فشار بسیار زیادی را بر ائمّه معصومین و علویون وارد ساخت و همین مسأله سبب شد که به فرمان امامان معصوم، تعدادی از آنان به سایر مناطق هجرت کنند و به علّت شناختی که از محبّت مردم ایران نسبت به اهل‌بیت(علیهم‌السلام) داشتند، تعداد زیادی از آنان وارد ایران شدند.[3]
در زمان خلفای جور عبّاسی مخصوصاً منصور دوانیقی(م158ق) امامزادگان زیادی به ایران آمدند.[4] و هنگامی که امام رضا(علیه‌السلام) به ولایت عهدی رسید، سادات گروه گروه از مدینه و عراق عازم ایران شدند، تا زیر سایه آن امام همام و با آرامش و بدون هیچ تنگنایی به زندگانی مشغول باشند.
حضرت معصومه(سلام‌الله‌علیها) از جمله این بزرگواران بود که در سال 201 هجری در قم وفات کرد و مزار شریف و نورانیشان از همان زمان تا کنون مورد توجه امامان معصوم و پناه‌گاه عاشقان خاندان عصموت و طهارت در ایران بوده است و حوزه علمیه قم به برکت ایشان پر رونق است. البته در کنار ایشان تعداد دیگری از امامزادگان که در این سفر همراهشان بوده‌اند نیز مدفونند. [5]
هم‌چنین جناب شاه‌چراغ همراه برادرانشان[6] در بین سال‌های ۱۸۹ تا ۲۰۱ هجری به ایران آمدند و در شیراز به شهادت رسیدند.[7] جناب عبدالعظیم حسنی(علیه‌السلام) در زمان معتزّ عباسی[8] به ری آمد و در سال 252 هجری وفات نمود.
از دیگر امامزادگان تأثیرگذار ایران می‌توان به جناب «موسی مبرقع» فرزند بلافصل امام جواد(علیه‌السلام) اشاره کرد که در سنّ چهل سالگی از مدینه به ایران آمد و در شهر قم مشغول ترویج معارف اهل بیت(علیهم‌السلام) شد. ایشان در سال 296 هجری در قم وفات یافت و مرقد ایشان از همان زمان زیارت‌گاه مشتاقان خاندانان نبوت است.
نوادگان این بزرگوار همگی از نقبای قم و شخصیّت‌های برجسته علمی و سیاسی بوده‌اند و سادات رضوی، برقعی و مبرقعی که هم اکنون جمعیّت بسیاری را در سرتاسر ایران تشکیل می‌دهند، از فرزندان این امام‌زاده جلیل‌القدر هستند.[9]
در عصر سلاطین شیعه آل بویه(320ق) موجبات تبلیغ اهل بیت(علیهم‌السلام) بیش از پیش فراهم شد و فعالیّت‌های علمی و فرهنگی امامزادگان در ایران گسترش یافت.
این بزرگواران تا دورترین و صعب العبورترین مناطق ایران عزیز سفر می‌کردند تا معارف اسلام را به مردم مستضعف برسانند و در طی صدها سال به خدمت‌رسانی و ارتقای سطح فکری مردم ایران اشتغال داشتند و همین زمینه‌ساز نفوذ تشیع در دل این مردم و پذیرش آن گردید.[10]
--------------------------------------
پی‌نوشت:
[1]. سوره : التوبة آیه : 122.
[2]. http://www.jonbeshnet.ir/news/57127.
[3]. مقاله: «نقش امامزدگان در گسترش مذهب شیعه در ایران»؛ نوشته دکتر مومن بالله و داود احمدزاده.
[4]. تتمه المنتهی، ص 160، ذکر خلافت منصور.
[5]. ر زیر گنبد حضرت معصومه(س) 5 تن از امام زادگان و همراهان این بانو در سفر قم مدفون هستند که میمونه، دختر موسی مبرقع نوه امام جواد(ع)، ام محمد دختر موسی مبرقع، قاسم دختر کوکبی از نوادگان امام سجاد(ع)،ام حبیب کنیز ابوعلی نوه امام رضا(ع) و ام اسحاق کنیز محمد بن موسی مبرقع از آن جمله آن‌ها هستند.
[6]. سید امیر محمد عابد و سید علاءالدین حسین.
[7]. الإرشاد: 303- الكنى و الالقاب (چاپ جامعه مدرسين)، ص: 345.
[8]. سومین خلیفه بعد از متوکّل.
[9]. منتهى الآمال فى تواريخ النبى و الآل عليهم السلام(فارسى)، ج3، ص: 1815.
[10]. مقاله: «جايگاه امامزادگان در گسترش تشيع در ايران»: