بدون شک شناخت قرآن مجید , متوقف بر یاد گرفتن مباحث علوم این کتاب شریف است ,که در اینجا ما قصد داریم یکی ازمبحث های این دریای بی کران را که مبحث « سوگند و قَسَم های قرآن » است بیان کنیم .
در بین آیات نورانی قرآن مجید، آیاتی وجود دارند که مربوط به « سوگند وقَسَم» هستند که به عبارتی می توان از آنها به آیات الأقسام تعبیر کرد .
از آنجا که یکی از شیو ه های متداول میان عرب این بوده که برای تأکید و تغلیظ مطلب خود , از سوگند استفاده می کرده است، لذا قرآن نیز طبق شیوه کلام عرب در موارد لازم ، از این شیوه استفاده کرده است.
در این جا ما قصد داریم علاوه بر تعریف قَسَم و بیان چند نمونه قَسَم قرآنی , اشاره ای گذرا به فلسفه سوگند در قرآن , هم داشته باشیم.
تعریف قَسَم
در طول تاریخ , ادباء ومفسرین , تعاریف متعددی را برای « سوگند و قَسَم » بیان کرده اند که از کلام همه آنها شاید این فهمیده شود که در مورد قَسَم دو نکته اساسی باید مورد توجه باشد.
یکی اینکه یاد کننده سوگند ؛ د ر صدد تأ کید کلام خود است .
دیگر اینکه کلام خود را به موجود مقدسی مقید کند تا به خاطر آن موجود مقدس , خود را در برابر کلامش ملتزم کند . البته سوگند عظمت ِ آنچیز ی که به آن سوگند یاد شده است ؛ را نیز می رساند.
به عنوان مثال علامه طباطبا یی رحمة الله علیه در تفسیر المیزان ذ یل آیات 89 _93 سوره بقره، قَسَم و سوگند را به این مضمون تعریف کرده که سوگند ؛ یعنی شخص , سخن خود را به چیز شریفی مقید کند به وجهی که اگر دروغ گفته باشد , شرافت آن چیز را خدشه دار کرده و در ادامه می فرماید :قَسَم در حقیقت بالاتر ین مرتبه تاکید است .
نمونه هایی از قَسَم های قرآن
در قرآن کریم خداوند متعال به چیزهای زیادی سوگند یاد کرده (از جمله: نام مقدس خودش ، روز قیامت، زمان , مکان ,فرشتگان، ماه، خورشیدوشب و روز و....) که ما در اینجا به چند نمونه آن اشاره می کنیم .
1 : سوگند به نام مبارک خودش
(تَاللَّهِ لَقَدْ أَرْسَلْنَا إِلىَ أُمَمٍ مِّن قَبْلِكَ فَزَیّنَ لهَمُ الشَّیطَانُ أَعْمَالَهُمْ فَهُوَ وَلِیهُّمُ الْیوْمَ وَ لهَمْ عَذَابٌ أَلِیم)
به خدا سوگند، به سوى امتهاى پیش از تو پیامبرانى فرستادیم امّا شیطان اعمالشان را در نظرشان آراست و امروز او ولىّ و سرپرستشان است و مجازات دردناكى براى آنهاست .( نحل _63)
2 : سوگند به قرآن مجید
(وَالْقُرْءَانِ الحْكِیم إِنَّكَ لَمِنَ الْمُرْسَلِین )(سوگند به قرآن حكیم كه تو قطعاً از رسولان (خداوند) هستى) .(یس _2و3) .
3 :سو گند به زمان
(وَالْعَصْر إنَّ الإنْساَنَ لَفِی خُسْرٍ)(به عصر سوگند، که انسانها همه در زیانند) .(عصر/1-2)
4 : سوگند به قلم و نوشته آن
(ن وَ الْقَلَمِ وَ مَا یَسْطُرُونَ * مَآ أَنتَ بِنِعْمَةِ رَبِّكَ بِمَجْنُون) .ن، سوگند به قلم و آنچه مى نویسد، به بركت نعمت پروردگا رت تو مجنون نیستى)(قلم/1-2)
وسو گند های دیگر ....
فلسفه قَسَم خوردن خداوند متعال
سوالی که اینجا مطرح است اینکه ؛ به مفاد آیه 194 سوره مبارکه آل عمران (رَبَّنا وَ آتِنا ما وَعَدْتَنا عَلى رُسُلِكَ وَ لا تُخْزِنا یَوْمَ الْقِیامَةِ إِنَّكَ لا تُخْلِفُ الْمیعاد) اگر خداوند خلف وعده نمی کند پس در کلامش چه نیازی به ذکر سوگند دارد ؟
جوابی که در اینجا می خواهیم به آن اشاره کنیم همان چیزی است که در بالا هم به آن اشاره کردیم وآن اینکه سوگندهای خداوند براى تأكید کردن مطلب و بیان اهمیت وعظمت امورى است كه خداوند براى آنها سوگند یاد كرده تا مردم با دقت بیشتری متوجه آنها بشوند .
مثلا در سوره شمس آيات اول تا دهم می فرماید :
بسم الله الرحمن الرحیم
سوگند به خورشید و گسترش نور آن
سوگند به ماه وقتى كه دنبال خورشید مىرود
وسوگندبه روز وقتى كه همه جا را روشن مىسازد
وسوگند به شب وقتى كه روى روز را مىپوشاند
وسوگندبه آسمان و كسى كه آن را بنا كرده
وسوگندبه زمین و آنكه آن را بگسترد
وسوگندبه جان آدمى و آن كس كه آن را با چنان نظام كامل بیافرید
و در اثر داشتن چنان نظامى خیر و شر آن را به آن الهام كرد
كه هر كس جان خود را از گناه پاك سازد رستگار مى شود
و هر كس آلودهاش سازد زیانكار خواهد گشت(شمس/1-10)
از این سوگندهای پی در پی، خداوند متعال در سوره شمس ؛ فهمیده می شود آن مطلبی که خداوند در صدد بیان آنست , یقینا مطلب بسیار بزرگ و سرنوشت سازی است که اینچنین آنرا با سوگند تاکید کرده است .
و واقعا هم همینطور است که ترک معصیت و تزکبه تفس ؛ منجر به فلاح ورستگاری ,وخشنودی خداوند شده وآنچه موجب بدبختی وخسران است ؛ آلودگی به گناه ومعصیت است .
فرآوری: گروه رهپویان قرآن