دعای فرج «فخر رازی» برای امام زمان(ع)

گرچه اصل مهدویت نزد غالب اهل سنت امری پذیرفته شده است، ولیکن آنان در تبیین مصداق مهدی موعود با شیعه اختلاف مبنایی دارند و عقیده شیعه اثنی عشری را در تعیین مصداق مهدی موعود نپذیرفته و مهدی بودنِ محمد بن الحسن العسکری(علیهماالسلام) را قبول ندارند و می‌گویند ایشان بعد از تولد وفات یافته و بر طبق احادیث اهل سنت مهدی موعود از نسل حسن بن علی بن ابی طالب(علیهماالسلام) است نه از نسل حسین بن علی(علیهماالسلام)؛ و نیز می‌گویند مهدی موعود هنوز متولد نشده و در آخر الزمان متولد خواهد شد.[1]

این مطلب، عقیده مشهور اهل سنت است؛ اما در این میان، برخی از عالمان اهل سنت هستند که بر خلاف نظریه عموم اهل سنت، نظرات دیگری را مطرح می‌کنند، چنان‌که‌ تعدادی از عالمان طراز اول و مطرح اهل سنت، دقیقا همان عقیده‌ای را در تعیین مصداق مهدی، دارند که شیعه بدان قائل است. از جمله‌ی آنان می‌توان محی الدین بن عربی و عبدالوهاب شعرانی و ابن صباغ مالکی و سبط این الجوزی و گنجی شافعی و محمد بن طلحه شافعی و.... را می‌توان نام برد.[2]

اما آنچه که نظر ما را جلب کرد سخنی از جناب «فخر رازی» معروف به امام المشککین در مورد حضرت حجة بن الحسن العسکری(عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) است. فخر الدین رازى(م606ق) مفسر و متکلم نام‌دار اهل سنت، در فقه، شافعی مذهب و در علم کلام بر مذهب اشاعره و از مدافعان سرسخت این مذهب است. او از عالمانِ کثیر التالیف در علم کلام و یکی از تاثیر‌گذارترین متکلمان اشعری در فضای اهل سنت است. ایشان کتابی نیز در علم انساب به نام «الشجرة المبارکة فی انساب الطالبیه» دارد که در این کتاب علاوه بر اذعان به تولد امام زمانِ شیعه، به گونه‌ای غیر مستقیم به مهدی موعود بودن و حیات ایشان نیز اذعان می‌کند. 

او درباره امام عسکرى(علیه‌السلام) و فرزندان آن حضرت مى‌نویسد: «اما امام حسن عسکرى(علیه‌السلام)، داراى دو پسر و دو دختر بود، اما پسران آن حضرت؛ پس یکى از آن‌ها صاحب الزمان عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف است....».[3] 

جالب است که فخر رازی پس از ذکر نام شریف صاحب‌الزمان، عبارت «عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف» را می‌آورد و این بسا نشانه‌ای باشد که وی محمد بن الحسن العسکری(عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) را همان مهدی موعود می‌داند که چنین دعائی برایش می‌کند؛ زیرا اگر او نیز مانند بسیاری از عالمان اهل سنت، معتقد بود که محمد بن الحسن العسکری(علیهماالسلام) صاحب الزمان و مهدی موعود نیست، هرگز برای ظهور و فرج او دعا نمی‌کرد.
و نیز شاید بتوان گفت که ایشان غیر مستقیم به حیات حضرت نیز اذعان کرده است چراکه فرج و ظهور، متوقف بر حیات است و اگر ایشان قائل به حیات مهدی صاحب الزمان فرزند امام حسن عسکری(علیه‌السلام) نمی‌بود در این‌صورت غیر منطقی به نظر می‌رسد که بخواهد برای تعجیل در فرج و ظهور ایشان دعا کند. 

موید دیگری که می‌توان از عبارات او برای اعتقادش به حیات صاحب الزمان(علیه‌السلام) یافت آن‌جاست که می‌‌نویسد: امام حسن عسکری(علیه‌السلام) دو پسر و دو دختر داشته، که هر دو دختر به نام فاطمه و ام موسی و نیز پسر دیگر امام حسن عسکری(علیه‌السلام) به نام موسی، در زمان حیات پدرشان وفات یافتند، ولیکن هیچ سخنی از وفات صاحب الزمان(علیه‌السلام) به میان نمی‌آورد و نه تنها به مانند بسیاری از عالمان اهل سنت که قائلند حضرت در کودکی وفات یافته، هرگز سخنی از وفات ایشان نمی‌گوید، بلکه بالعکس حتی برای تعجیل فرجش دعا می‌کند. 

او وقتی می‌خواهد جعفر کذاب فرزند امام هادی(علیه‌السلام) را معرفی کند در مورد لقب «کذاب» توضیح می‌دهد که این لقب را به خاطر طعن در نسبش به او ندادند بلکه این لقب را بدین خاطر به او دادند که او در امامت صاحب الزمان طعن وارد کرده [و آن را نپذیرفته است].[4] می‌بینیم که در این متن، تعبیر امامت را برای صاحب الزمان(علیه‌السلام) آورده است.

بر اساس این شواهد موجود، می‌توان گفت که فخر الدین رازی علاوه بر آنکه به تولد امام زمان(علیه‌‌السلام) قائل است به امامت و مهدی موعود بودنِ حضرت صاحب الزمان و نیز به حیات ایشان نیز قائل است. البته گرچه عقیده بسیاری از اهل سنت این است که امام دوازدهمی که در روایت پیامبر در مورد امامان دوازده‌گانه آمده همان مهدی موعود است ولیکن امام دوازدهم را از نسل امام حسن(علیه‌السلام) می‌دانند که در آخر الزمان متولد خواهد شد. در واقع اهل سنت در تبیین مصادیق ائمه دوازده‌گانه با شیعه اختلاف نظری دارند ولی گویی امام فخر رازی در تبیین امام دوازدهم همان نظر شیعه را قبول دارد که ایشان فرزند امام حسن عسکری(علیه‌السلام) و زنده و در پس پرده‌ی غیبت حضور دارد. 

____________________________
پی‌نوشت
[1]. أسمى المطالب في سيرة أمير المؤمنين علي بن أبي طالب رضي الله عنه، عَلي محمد محمد الصَّلاَّبی، الإمارات، الشارقة، مكتبة الصحابة، 1425ق-2004 م، ج2، ص990؛/ و همو، دولة الموحدين، عمان، دار البيارق للنشر، ص39.
[2]. اليواقيت و الجواهر فى بيان عقائد الأكابر، عبد الوهاب الشعرانى‏(973ق)،‏ بیروت، دار احياء التراث العربى_ موسسة التاريخ العربى‏، چاپ اول، 1418ق‏، ج2، ص562؛/ و الشجرة النعمانية بشرح صدر الدين القونوى‏، نویسنده: محيى الدين محمد بن علی معروف به ابن عربى، شارح: صدر الدين محمد بن اسحاق القونوى‏(م638ق‏)، محقق: عاصم ابراهيم الكيالى الحسينى الشاذلى الدرقاوى‏، بیروت، دار الكتب العلميه‏_ منشورات محمد علی بیضون، 1425ق‏، ص58-59؛/ و مطالب السؤول في مناقب آل الرسول عليهم السلام، محمد بن طلحة نصيبی(م652ق)، بیروت، مؤسسة البلاغ، بیروت، ۱۴۱۹ق-1999م، ص314؛/ و الفصول المهمة في معرفة الائمة، علی بن محمد بن أحمد المالکی المکی، محقق: سامي الغريري، قم، دارالحدیث، چاپ اول، 1379، ج2، ص1095-1108؛/ و تذكرة الخواص من الاُمّة فی ذکر خصائص الائمة، یوسف بن قُزُغْلی سبط ابن الجوزی الحنفی(م654ق)، تقدیم: السید محمد صادق بحر العلوم، قم، منشورات الشریف الرضی، 1418ق_1376ش، ص325؛/ و البيان في أخبار صاحب الزمان‌، محمد بن یوسف الکنجی الشافعی، تهران، دار إحیاء تراث أهل البیت علیهم السلام، چاپ دوم، 1404ق-1362ش، ص521_535.
[3]. الشجرة المبارکة فی أنساب الطالبیة، ابوعبدالله محمد بن عمر بن حسین بن حسن بن علی طبرستانی رازی شافعی معروف به امام فخر رازی(م606ق)، تحقیق: سید مهدی رجائی، قم، مکتبة آیة الله المرعشی، 1419ق-1377ش، ص78-79. متن کتاب؛ و متن کتاب در الموسوعة الشاملة ص22؛ و متن کتاب در موقع الوراق، ص22.
[4]. «أما أبو الحسن علي النقي: فله من الأبناء ستة: أبو محمد الحسن العسكري الإمام، وأبو عبد الله جعفر الذي لقبوه ب(الكذاب)، لا لطعن في نسبه، بل لأنه طعن في امامة صاحب الزمان». الشجرة المبارکة، مکتبة المرعشی، پیشین، ص78.