بسم الله الرحمن الرحیم
"چرا صلح؟"
این عنوان سوالی است که وقتی در مورد امام حسن مجتبی(علیه السلام) می خواهیم فکر کنیم یا مطالعه کنیم، به ذهن می رسد. سوالی که شاید در وحله اول برای انسان دردآور و ناراحت کننده باشد. مگر می شود امام علی و امام حسین(علیهما السلام) به کمتر از جنگ با بنی امیه راضی شوند در حالی که حضرت امام حسن(علیه السلام) به صلح راضی شدند و حکومت را به معاویة ابن ابی سفیان واگذار کردند؟ چرا چنین شد؟
برای جواب به این سوال ابتدا باید چند نکته را یادآوری کرد. اول اینکه بین ائمه اطهار(علیهم السلام) فرقی نیست و همگی نور واحدند. این ما هستیم که بر طبق کمی آگاهی، شاید فرق بین ایشان بگذاریم. نکته دوم این است که این بزرگواران معصوم هستند و هر آنچه انجام دهند بی حکمت نیست و مطابق آن چیزی است که مورد رضایت الهی ست؛ بنابراین تصمیم امام حسن(علیه السلام) دور از حکمت نبوده است. حالا می توان با نگاهی درست به قضیه، صلح امام حسن(علیه السلام) را بگونه ای واقعی، مورد کنکاش و تحلیل قرار داد.
عوامل بسیاری در تصمیم امام حسن(علیه السلام) دخیل و موثر بود. شرایط زمانی، مردم کوفه و فضای آن روز طرفداران امام، دشمن و شرایط او، جایگاه امام حسن(علیه السلام) و دیگر عوامل.
زمان امام حسن(علیه السلام) زمانی بود که مردم کوفه از جنگ های پی در پی داخلی خسته شده بودند و به دنیا تمایل پیدا کرده بودند و از سوی دیگر دولت مرکزی مسلمین نیز در اثر همین جنگهای خانمان سوز دوران امیر المومنین، تضعیف شده بود. مردم کوفه نیز علاوه بر خستگی و دنیاگرایی، بصیرت لازم را نداشتند و فرق زیادی بین امام حسن(علیه السلام) و معاویه نمی گذاشتند، هم چنان که بین امیر المومنین(علیه السلام) و معاویه فرق نمی گذاشتند. بی بصیرتی کوفی ها قلب امیر المومنین(علیه السلام) را نیز به درد آورد. جنگ طلبان جمل و صفین و نهروان، بیشترین آسیب را به حکومت بر حق مولی علی(علیه السلام) زدند.
معاویه نیز هنوز خود را نشان نداده بود. هنوز معاویه صاحب حکومت نشده بود تا مردم شیوه حکومتی معاویه را ببینند و فاصله و زاویه او با اسلام را درک کنند.
معاویه هم تا آنزمان از خود چهره ای حق به جانب ارائه داده بود که خونخواه خلیفه مقتول یعنی عثمان است و مولی علی(علیه السلام) را عامل قتل عثمان می دانست. این چنین بود که مردم بصیرت لازم را از خود نشان ندادند و شد آنچه نباید می شد. آنها غدیر و توصیه های پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلّم) را فراموش کرده بودند. آنان حدیث ثقلین را فراموش کرده بودند.
در مورد خود امام حسن(علیه السلام) نیز باید بدانیم که جایگاه ایشان در آن روز خلافت بود و در صورت جنگ و شکست، این خلیفه بود که شکست می خورد. همانگونه که امام حسین(علیه السلام) از مکه خارج شدند تا با کشته شدن شان احترام مکه و حرم الهی شکسته نشود، امام حسن(علیه السلام) نیز با تحویل خلافت به معاویه نخواستند خلیفه کشی مرسوم شود. چیزی که در مورد عثمان و امام علی(علیه السلام) انجام شد. مرسوم شدن "خلیفه کشی" برای بنیان اسلام ضرر دارد زیرا بزرگترین مسئولیت اسلامی دیگر امنیت نداشت و قداست آن زیر سوال می رفت، امری که حضرت امیر المومنین(علیه السلام) نیز در جریان شورش بر علیه عثمان مقابله کرد با اینکه مخالف عثمان بود؛ لکن نمی خواست خلیفه کشی مرسوم شود.
حال با این اوضاع آیا امام گزینه ای جز "صلح" را داشتند؟