در زندگی روزمره خود با دو مفهوم کمیت و کیفیت روبرو هستیم و این دو لفظ را در خیلی از جاها به خصوص امورات مالی و مادی استفاده می‌کنیم. ممکن است بعضی‌ها درآمد ماهیانه بالایی داشته باشند و یا افراد ثروتمند محسوب شوند اما ثروت و اموال آنها اگرچه از نظر کمیتی بسیار بالاست اما از نظر کیفیتی از آن اموال بهره‌مند نمی‌گردند و یا به عبارت دیگری ثروت و اموالشان کم دوام است. اما افرادی نیز در جامعه هستند که اگرچه میزان درآمد آنان بسیار پایین است اما همان میزان از درآمد و اموال کمشان از کیفیت بسیار بالایی برخوردار است و امورات زندگی‌شان را بدون هیچ گونه مشکلی سپری می‌کنند. این همان برکت در درآمد و اموال است.
مقدمه: شاید در طول زندگیمان با افرادی مواجه شده باشیم که می‌گویند درآمد و اموال و ثروت من زیاد است اما برکتی ندارد و هیچ لذتی از زندگی نمی‌بریم. و نیز با افرادی مواجه شده باشیم که علی رغم درآمد بسیار پایین و اموال بسیار کمی که دارند همیشه با نشاط و خرم باشند و بگویند که علی رغم اینکه درآمد ما بسیار پایین است اما به خاطر برکتی که دارد پردوام و ماندگار است. اما چه مواردی موجب می‌شود که اموال و درآمد و یا دارایی‌های ما علی رغم کم بودنشان برکت پیدا کنند؟
یکی از مواردی که موجب برکت در درآمد و یا اموال و دارایی می‌شود، صدقه دادن است، در واقع با صدقه دادن تمامی بلایا و حوادثی که قرار است این درآمد و اموال صرف آنها شوند را از خود دفع کرده‌ایم، چنانچه حضرت امام جعفر صادق علیه السلام می‌فرمایند: «إنّ الصَّدَقَةَ تَقضي الدَّينَ و تَخلُفُ بالبَركَةِ» [۱] «صدقه دادن، بدهى را ادا مى كند و بركت مى آورد».
یکی دیگر از مواردی که موجب برکت در درآمد و اموال و دارایی می‌شود این است که همواره منصف باشیم و برای کسب درآمد به عدالت و انصاف رفتار کنیم، چنانچه حضرت امام علی علیه السلام می‌فرمایند: «بِالعَدلِ تَتَضاعَفُ البَرَكاتُ» [۲] «به سبب عدالت، بركتها دو چندان مى شود».
آنچه که ما در جامعه شاهد هستیم که یکی از عوامل اصلی ایجاد تضاد طبقاتی شکاف بسیار وسیع میان طبقه فرادست و فرودست در جامعه است، این است که بسیاری از ثروتمندان جامعه ثروت‌هایشان را با بی‌انصافی و بی‌عدالتی به دست آورده‌اند، این در حالی است که اگر اقشار مختلف جامعه به خصوص بازاریان و ثروتمندان به انصاف و عدالت رفتار می‌کردند روزی‌های زمین بین همه طبقات مختلف جامعه اعم از فقرا و اغنیا تقسیم می‌شد و همین موجب می‌شد که آسمان روزی‌اش را بر زمینیان نازل کرده و زمین نیز برکاتش را به اذن خداوند خارج کند، چنانچه حضرت امام جعفر صادق علیه السلام می‌فرمایند: «اِنَّ النّاسَ يَستَغْنونَ اِذا عُدِلَ بَيْنَهُمْ وَ تُنْزِلُ السَّماءُ رِزْقَها وَ تُخْرِجُالاَْرْضُ بَرَكَتَها بِاِذْنِ اللّه ِ تَعالى» [۳] «اگر در ميان مردم عدالت برقرار شود، همه بى نياز مى شوند و به اذن خداوند متعال آسمان روزى خود را فرو مى فرستد و زمين بركت خويش را بيرون مى ريزد».
یکی دیگر از اسباب برکت در اموال و دارایی و درآمد که باید میان بازاریان و فروشندگان بسیار رعایت شود، کیل و وزن کردن اجناس است، متاسفانه بسیاری از بازاریان و فروشندگان و تولیدی‌ها و کارخانجات، در مواد غذایی کم فروشی می‌کنند به طور مثال ما شاهد این هستیم که بسیاری از چیپس‌ها نصفشان هوا است و حتی کمتر از نصفشان را چیپس تشکیل می‌دهد! کسب درآمد از این طریق شاید درآمد زیادی را در پی داشته باشد اما مسلماً از آنجا که با گلایه و نفرین مردم همراه است، هیچ برکتی ندارد و تمامی آنها در راه حوادث و بلایا صرف می‌شوند، بنابراین آنچه که به اجناس بازاریان به خصوص مواد غذایی برکت می‌بخشد کیل و وزن است، چنانچه نبی اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می‌فرمایند: «كِيلوا طَعامَكُم ، فإنَّ البَرَكةَ في الطَّعامِ المَكِيلِ» [۴] «خوراك (غلاّت) خود را كيل كنيد كه بركت در خوراك كيل و پيمانه شده است».
یکی دیگر از اسباب برکت در درآمد و اموال و دارایی این است که برای کسب آنها حریص نباشیم و نسبت به آنچه که خداوند متعال به عنوان روزی به ما عطا فرموده است اگرچه کم باشد راضی باشیم و گلایه نکنیم و آنها را ناکافی ندانیم، چرا که راضی به رضای خداوند متعال بودن یکی از مهمترین اسباب برکت داشتن آن اموال و درآمد و دارایی است، چرا که خیلی از اقشار پردرآمد و مرفه و ثروتمند جامعه هستند که اموال و دارایی و درآمد آنان هیچ گونه برکتی ندارد و همیشه ناراضی و گلایه‌مند هستند، چنانچه نبی اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می‌فرمایند: «اِنَّ لِكُلِّ امْرِىٍ ء رِزْقا هُوَ يَاْتيهِ لا مَحالَةَ فَمَنْ رَضىَ بِهِ بورِكَ لَهُ فيهِ وَوَسِعَهُ وَ مَنْ لَمْ يَرْضَ بِهِ لَمْ يُبارَكَ لَهُ فيهِ وَ لَمْ يَسَعْهُ اِنَّ الرِّزْقَ لَيَطْلُبُ الرَّجُلَ كَمايَطْلُبُهُ اَجَلُهُ» [۵] «هر كس روزى اى دارد كه حتما به او خواهد رسيد. پس هر كس به آن راضى شود، برايشپُر بركت خواهد شد و او را بس خواهد بود و هر كس به آن راضى نباشد، نه بركت خواهديافت و نه او را بس خواهد بود. روزى در پى انسان است، آن گونه كه اجلش در پى اوست».
یکی دیگر از اسباب برکت در درآمد و دارایی و اموال این است که والدین فرزند دختر در خانه داشته باشند، متاسفانه در عصر کنونی شاهد این هستیم که بسیاری از والدین جنسیت فرزندانی که می‌خواهند به دنیا بیاورند برایشان خیلی مهم هست برای همین به دنبال توصیه‌ها و داروهایی هستند که فرزندشان پسر شود، این در حالی است که تبعیض جنسیتی برای فرزندی که می‌خواهند به دنیا بیاورند یکی از مهمترین اسباب رفتن خیر و برکت از خانواده است، و خانه‌ای که در آن دختر نباشد در حقیقت خالی از برکت است، نبی اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می‌فرمایند: «مَا مِنْ بَيْتٍ فِيهِ اَلْبَنَاتُ إِلاَّ نَزَلَتْ كُلَّ يَوْمٍ عَلَيْهِ اِثْنَتَا عَشْرَةَ بَرَكَةً وَ رَحْمَةً مِنَ اَلسَّمَاءِ وَ لاَ تَنْقَطِعُ زِيَارَةُ اَلْمَلاَئِكَةِ مِنْ ذَلِكَ اَلْبَيْتِ يَكْتُبُونَ لِأَبِيهِمْ كُلَّ يَوْمٍ وَ لَيْلَةٍ عِبَادَةَ سَنَةٍ» [۶] «خانه‌ای که دختران در آن باشند هر روز ۱۲ برکت و رحمت از آسمان بر آن نازل می‌شود و دیدار فرشتگان از آن خانه قطع نمی‌شود و برای پدرشان در هر شبانه روز عبادت یک سال را می‌نویسند».
یکی دیگر از اسباب برکت در درآمد و اموال و دارایی که بازاریان و مغازه داران و فروشندگان باید به آن پایبند باشند این است که از نسیه و قرض دادن به افراد کم درآمد و بی بضاعت خودداری نکنند و تا جایی که می‌توانند با مردم مدارا کنند، متاسفانه در عصر کنونی شاهد این هستیم که پا به هر مغازه و فروشگاهی که می‌گذاریم روی در و دیوار آن نوشته شده است که «از دادن نسیه معذوریم!»، این در حالی هست که یکی از مهمترین اسباب برکت در درآمد و اموال این است که تا جایی که می‌توانیم به خریداران نسیه و قرض دهیم، چنانچه نبی اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می‌فرمایند: «ثلاثٌ فيهنَّ البركةُ: البيعُ إلى أجلٍ، والمقارَضةُ، وإخلاطُ البُرِّ بالشَّعيرِ للبيتِ لا للبيعِ» [۷] «سه کار باعث جلب برکت در زندگی می‌شود: فروش جنس به صورت مدت‌دار (نسیه)، قرض دادن و مخلوط کردن دندان با جو برای مصرف در خانه و نه برای فروش».
نتیجه‌گیری: هر ثروتمندی ثروت‌ها و دارایی‌هایش برایش برکت نمی‌کند اما ممکن است فرودستان و اقشاری در جامعه باشند که در ظاهر درآمد کمی دارند اما همان درآمد و دارایی کمشان برایشان پربرکت است، اما ثروتمندهایی باشند که علی رغم ثروت و دارایی‌های بسیاری که دارند همواره از زندگی ناراضی باشند و آن ثروت‌ها و دارایی‌ها برایشان دوام نداشته باشد. بنابراین آنچه که در مورد اموال و دارایی مهم هست کمیت و مقدار آن نیست بلکه کیفیت و دوام و ماندگاری آن است. از جمله اسباب برکت در درآمد و دارایی صدقه دادن است چرا که با این عمل حوادث و بلایایی که قرار است این درآمد و اموال را صرف آنها کنیم را از خود دفع کرده‌ایم. یکی دیگر از اسباب برکت در اموال و دارایی، این است که همواره منصف باشیم و به عدالت و انصاف رفتار کنیم. یکی دیگر از آن اسباب، که باید میان بازاریان و فروشندگان رعایت شود کیل و وزن کردن اجناس قابل فروش به خصوص اغذیه است اما متاسفانه ما شاهد کم فروشی هستیم اگرچه با کم فروشی درآمد زیادی عائد فروشندگان می‌شوند اما فاقد هرگونه برکت است. یکی دیگر از اسباب برکت این است که به هر آنچه از اموال و دارایی که خداوند متعال به ما عطا فرموده است راضی باشیم و آنها را کم ندانیم و حریص نباشیم و در هر صورت به رضای خداوند متعال راضی باشیم. یکی دیگر از آن اسباب که برای خانواده‌ها خیر و برکت به ارمغان می‌آورد فرزند دختر است، پس والدین نباید برای فرزنددار شدن میان فرزند دختر و پسر تبعیض قائل شوند و دوست داشته باشند که فرزند پسر داشته باشند. یکی دیگر از اسباب برکت در اموال و دارایی که بازاریان و فروشندگان باید به آن پایبند باشند این است که با خریداران به خصوص از قشر بی‌بضاعت و فرودست، مدارا داشته باشند و تا جایی که می‌توانند به آنها نسیه و قرض دهند.
پی نوشت
[۱] جواهرالکلام، جلد ۱۵، صفحه ۵
[۲] مستدرکل الوسائل و مستنبط المسائل، محقق نوری طبرسی، جلد ۱۱، صفحه ۳۲۰
[۳] المقنعة، شیخ مفید، صفحه ۲۸۰
[۴] کافی، جلد ۵، صفحه ۱۶۷
[۵] اعلام الدین، صفحه ۳۴۲
[۶] مستدرک الوسائل، جلد ۱۵، صفحه ۱۱۶
[۷] میزان الحکمه، محمد محمدی ری شهری، جلد ۱، صفحه ۲۵۶