مسلماً هدف همه انسان‌ها از وارد شدن در معاملات و تجارات، سودآوری است. در آموزه‌های اسلامی معاملاتی سود بیشتری دارند که علاوه بر اینکه بر خود آن شخص سرمایه‌گذار سود برسانند، به سایر آحاد مردم جامعه نیز سود برسانند و به بقای اقتصاد سالم جامعه اسلامی کمک کنند.
مقدمه: در آموزه‌های اسلامی از اینکه ملاک انجام معاملات را صرفاً رسیدن به سود ولو از هر طریقی قرار دهیم اکیداً نهی شده است، و اگر هم در جامعه کنونی شاهد این هستیم که چرخه اقتصاد با معضلات بزرگی روبرو شده است به خاطر این است که اقتصاد با سودهای بارآورده و نامشروع از راه معاملات ممنوع و استثمار مواجه شده است.
هر انسان مومنی باید سرمایه‌گذاری‌هایش را در معاملاتی انجام دهد که سودآور باشد و علی‌الخصوص از این ملاک سودآوری برخوردار باشد که علاوه بر اینکه به خود آن فرد سود برساند به افراد جامعه نیز سود برساند و به بقای چرخه اقتصاد سالم کمک کند، اسحاق بن عمار از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام نقل می‌کند که آن حضرت فرمودند: «شَكَا رَجُلٌ إِلَى رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ اَلْحُرْفَةَ فَقَالَ اُنْظُرْ بُيُوعاً فَاشْتَرِهَا ثُمَّ بِعْهَا فَمَا رَبِحْتَ فِيهِ فَالْزَمْهُ» [۱] «مردى از شغل بازارى خود سود نمى‌برد از اين‌رو به رسول خدا صلّى اللّه عليه و اله شكايت كرد. حضرت فرمود: در بين كالاها دقّت كن و آنها را بخر و بفروش و هركدام برايت سود آور بود تجارت همان را ادامه بده».
علاوه بر آموزه‌های اسلامی، عقل هر انسان عاقلی این را حکم می‌کند که اگر در تجارتی بود و آن تجارت برای سودآور نبود، به تجارت دیگری روی بیاورد، چنانچه حضرت امام جعفر صادق علیه السلام می‌فرمایند: «إِذَا نَظَرَ اَلرَّجُلُ فِي تِجَارَةٍ فَلَمْ يَرَ فِيهَا شَيْئاً فَلْيَتَحَوَّلْ إِلَى غَيْرِهَا» [۲] «هنگامی که آدمی ببیند تجارتش سودآور نیست، دست به تجارت دیگری می‌زند».
اما بهترین راهکار سودآوری در معاملات که مبتنی بر آموزه‌های شریعت مقدس اسلام باشد چیست؟
ضرب المثلی هست که می‌گوید: «آدم همه تخم مرغ‌هایش را در یک سبد نمی‌گذارد».
این ضرب المثل دال بر این است که انسان نباید تمامی سرمایه‌هایش را تنها در یک معامله قرار دهد، چرا که بسیاری از سرمایه‌گذاران را شاهد بودیم که تمامی سرمایه‌هایشان را تنها در یک بخش متمرکز کردند که با وجود اینکه در طی سال‌های متمادی سوددهی فراوانی داشت، اما بنا به دلایلی دچار رکود و زیاندهی شد!
به خاطر همین است که بنا به آموزه‌های اسلامی انسان نباید تمامی سرمایه‌هایش را تنها در یک بخش متمرکز کند، بلکه باید دارایی‌هایش را در بخش‌های گوناگون سرمایه‌گذاری کند تا اگر به یک بخش از سرمایه‌اش آسیب برسد، بخش دیگر سرمایه‌اش سالم بماند، چنانچه حضرت امام موسی کاظم علیه السلام می‌فرمایند: «إِنَّ رَجُلاً أَتَى جَعْفَراً صَلَوَاتُ اللهِ عَلَيْهِ شَبِيهَا بِالْمُسْتَنْصِحِ لَهُ فَقَالَ لَهُ يَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ كَيْفَ صِرْتَ اتَّخَذْتَ الْأَمْوَالَ قِطَعاً مُتَفَرِّقَةً وَ لَوْ كَانَتْ فِي مَوْضِعِ وَاحِدٍ كَانَتْ أَيْسَرَ لِمَئُونَتِهَا وَ أَعْظَمَ لِمَنْفَعَتِهَا فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ عَلَيْهِ السَّلَامُ اتَّخَذْتُهَا مُتَفَرِّقَةً فَإِنْ أَصَابَ هَذَا الْمَالَ شَيْءٍ سَلِمَ هَذَا الْمَالُ وَ الضُّرَّةُ تُجْمَعُ بِهَذَا كُلِّهِ» [۳] «مردی با چهره‌ای خیرخواهانه خدمت امام صادق علیه السلام رسید و گفت: چرا دارایی‌های خود را در بخش‌های گوناگون سرمایه‌گذاری نمودی؟ در حالی که اگر در یک بخش متمرکز می‌شدی هزینه‌اش کمتر و سودش بیشتر بود؟ حضرت در پاسخ به او فرمودند: آنها را جدا کردم تا اگر به یک بخش آسیب رسید، بخش دیگر سالم بماند، اما سود همه آنها به یک جیب وارد می‌شود».
پی نوشت
[۱] الکافی، جلد ۵، صفحه ۱۶۸
[۲] الکافی، جلد ۵، صفحه ۱۶۸
[۳] الکافی، جلد ۵، صفحه ۹۱