عصمت به چه معناست؟ آيا پيامبر اسلام و ساير پيامبران قبل از بعثت نيز معصوم بوده اند؟
پاسخ:
انبياي الهي از گناه معصوم و از خطا مصون مي‌باشند. هرگز ميان كبيره و صغيره، عمد و سهو، پيش از دوران نبوت و پس از آن، فرقي وجود ندارد.
عصمت، حالتي است كه شخص را از قرار گرفتن در خطا و گناه باز مي‌دارد؛ بنابراين براي ايشان دو نوع عصمت مطرح است:
يكي عصمت از خطا و اشتباه كه به آن عصمت علمي مي‌گويند
و ديگري مصونيت از گناه كه عصمت عملي نام دارد.
براي عصمت، مراحلي را بيان كرده‌اند كه عبارتند از:
1. مصونيت در گرفتن وحي الهي؛
2. مصونيت در تبليغ و بيان اصول و فروع دين؛
3. مصونيت از گناه، خواه انجام حرام باشد يا ترك واجب؛
4. مصونيت از خطا در امور ديگري همچون اشتباه حواس در تشخيص امور مربوط به زندگي خود يا اشخاص ديگر.
براي عصمت علمي(مرحله اوّل و دوم و چهارم) مي‌توان به اين آيات از قرآن استناد كرد؛ مانند آيه 26 - 28 سوره جن؛ "عَلم الغيب فلا يظهر علي‌َ غيبه أحداً؛ إلاّ من ارتضي‌َ من رسول فإنّه يسلك من بين يديه و من خلفه رصداً؛ ليعلم أن قد أبلغوا رسَلـَت ربّهم و احاط بما لديهم و أحصي‌َ كل‌ّ شي‌ءٍ عدداً؛
داناي نهان است، كسي را بر غيب خود آگاه نمي‌كند؛ جز پيامبري را كه از او خشنود باشد كه [در اين صورت‌براي] او از پيش رو و از پشت سرش نگهباناني خواهد گماشت تا معلوم بدارد كه پيام هاي پروردگار خود را رسانيده‌اند؛ [خدا] بدآنچه نزد ايشان است، احاطه دارد و هر چيزي را به عدد شماره كرده است. "
براساس اين آيه، خداوند علم غيب را در اختيار فرستادگاني كه مورد رضاي او هستند، قرار مي‌دهد؛ همچنين مأموراني را از پس و پيش، مراقب پيامبران خود قرار مي‌دهد تا آن ها اوامر الهي را درست ابلاغ كنند؛ از اين رو چون پيامبران به واسطة مأموراني تحت نظارت الهي قرار دارند، لازم مي‌آيد كه آن ها هم در دريافت وحي، و هم در ارائه آن به مردم معصوم باشند.
در اين مورد، به آياتي ديگر نيز استناد شده است كه برخي از آن ها عبارتند از: اعلي، 6 و 7؛ نمل، 6؛ نجم، 3 و 4؛ طور، 48.( الميزان، ج 2، ص 137/ مباني رسالت انبيا در قرآن. )
امّا در مورد عصمت عملي و مصونيت آن ها از گناه هم به آيات بسياري از قرآن استناد شده كه از جمله، آية 90 از سورة انعام است: " اولـَئك الذين هدي الله فبهديَهم اقتده؛ اينان، كساني هستند كه خدا هدايت شان كرده است؛ پس به رهبري شان اقتدا بفرما. "
روش استدلال به اين آيه و آياتي از قبيل آن، اين گونه است:
الف) هر معصيتي گمراهي است.
ب) كسي كه از جانب خدا هدايت شده باشد، گمراه نيست.
ج) انبيا از جانب خدا هدايت شده‌اند. نتيجه آن كه انبيا از گناه مبرا و داراي مقام عصمت هستند.
اگر اين هدايت را كامل ترين مراحل هدايت بدانيم، شامل سهو و خطا هم مي شود.
آيه ديگر آيه تطهير است(انما يريد اللَّه ليذهب عنكم الرجس اهلالبيت و يطهركم تطهيراً)(1) خدا فقط ميخواهد آلودگي را از شما خاندان پيامبر بزدايد و شما را پاك و پاكيزه گرداند.
به بيان سابق مي توان ابتلا به اشتباه و خطا را نوعي فاصله گرفتن از اين طهارت مطلق دانست، خصوصا كه اين مساله در نگاه عرف هم نوعي نقص وعيب محسوب مي شود مانند آن كه پيامبر نماز دو ركعتي را چهار ركعتي بخواند.
اگر چه آن ها بشر هستند، اما سهو و خطا ذاتي بشر نيست كه اگر كسي داراي آن نبود، از نوع بشر خارج باشد، اما دليل معصوميت آن ها از سهو به خاطر مقام بلند و استثنايي است كه داشتند.
بخشي از عصمت كه مربوط به خطا و سهو مي شود، در واقع تفويضي است. يعني مراقبت ويژه الهي را دارا بودند.
پي نوشت:
1. احزاب(33) آيه33.
منبع: نرم افزار پیامبر مهربانی - مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی