براي صيغه چه دلايل فقهي و اجتماعي وجود دارد؟

اصل مشروع بودن ازدواج موقت در اسلام، مورد اتفاق و اجماع تمام فقهاي شيعه است و دليل قرآني و روايي نيز بر جواز آن وجود دارد. در قرآن آمده است: فماستمتعتم به منهنَّ فآتوهُنَّ اجورهُنّ فريضه(1) پس آنچه از زن ها بهره برداري مي كنيد، مزدشان را كه لازم و تعيين شده است، بپردازيد. اين آيه حكم ازدواج موقت را به صراحت بيان مي دارد. زيرا واژه متعه در نزد متشرعان به معناي ازدواج موقت بوده است، چنانكه ابن اثير و جوهري آن را به ازدواج زماندار معني كرده اند.(2) اكثر مفسرين اهل سنت و همة مفسرين شيعه اين آيه را مربوط به ازدواج موقت دانسته و منظور از پرداختن «اجر استمتاع» را پرداختن مهريه در نكاح موقت دانسته اند.(3) دليل بر اين كه اين آيه راجع به ازدواج موقت است و حكم جواز متعه را بيان مي كند، ذيل همين آيه است كه مي گويد: پس از توافق بر مهريه و زمان عقد، اگر تمايل داشتيد وقت آن را تمديد كنيد، با توافق طرفين مانعي ندارد. و اين ويژگي فقط با ازدواج موقت تناسب دارد، زيرا در ازدواج دائم چنين چيزي پيش نمي آيد.(4) مسلمانان در اصل مشروعيت ازدواج موقت و اين كه دليل قرآني و روايي بر جواز آن وجود دارد،(5) همگي اتفاق نظر دارند، كسي ادعا نكرده است كه آيه اي در قرآن براي مشروعيت متعه وجود ندارد. با اين وجود، و از آنجا كه مشكلات اجتماعي، گستره وسيعي را در بر مي گيرد نمي توان ازدواج موقّت را تنها راه حلّ مشكلات اجتماعي دانست. اما مي توان گفت، نهاد ازدواج موقت مي تواند بخشي از مشكلات اجتماعي را حل نمايد. امّا اين كه با ازدواج موقت مي توان بخشي از مشكلات اجتماعي را حلّ نمود دليل اش آن است كه اساساً فلسفه تشريع ازدواج موقت براي جلوگيري از فحشاء و فساد در جامعه اسلامي است.(6) زيرا ازدواج دايم مسئوليت و تكليف بيشتري براي زوجين و خصوصاً مرد ايجاد مي كند، به همين دليل دختر يا پسري را نمي توان يافت كه از اول بلوغ جنسي كه تحت فشار غريزة جنسي قرار مي گيرد، آمادة ازدواج دايم باشد چون مخارج عقد و عروسي، تهيه منزل و اسباب و لوازم زندگي را ندارد و يا از آن جهت كه مشغول تحصيل است نمي تواند خود را گرفتار مشكلات زندگي نمايد و از طرفي هم امروزه در جامعه ما آداب و رسوم و توقعات و تجملات غيرضروري باب است كه نمي توان به سادگي آنها را فراموش كرد. با توجّه به همة اين مسايل، جوانان دو راه، پيش رو دارند، يا راه رياضت و رهبانيت پيش گرفته و با غرايز خود مبارزه كنند و يا اين كه روابط آزاد جنسي را به طور نامشروع برقرار سازند(7) در انتخاب يكي از اين دو راه اگر محيط جامعه و تربيت مذهبي جوانان بگونه اي فراهم باشد كه جوانان بتوانند با استفاده از شيوه هاي معقول و مشروع مانند ورزش، عبادت، روزه گرفتن و... غرايز جنسي خود را كنترل نمايند، بسيار مطلوب و پسنديده است امّا از آنجا كه شرايط فرهنگي كشور به صورت ايده آل فراهم نيست و عوامل مهيّج كشانندة جنسي از راه هاي مختلف جوانان را تحت فشار قرار مي دهد و از طرفي زمينة ازدواج دايم براي همگان فراهم نيست، ازدواج موقّت به عنوان يكي از راه حل ها مي تواند زمينة آرامش روحي جوانان و جلوگيري از بي بند و باري ها و هوسراني ها در جامعة اسلامي را فراهم سازد. ازدواج موقّت گرچه به عنوان يكي از راه حل ها مي تواند بخشي از مشكلات جامعه به خصوص جوانان را حلّ كند امّا از آنجا كه در جامعه استقبال خوبي از اين طرح به عمل نيامده، بلكه برعكس با مخالفت ها و مقاومت هايي روبرو شده است، نمي توان براي هر كسي تجويز نمود. شايد علت اصلي اين كه طرح ازدواج موقت در جامعه ما مورد استقبال واقع نشد، اين بود كه اولاً براي مطرح نمودن اين موضوع، زمينه سازي لازم انجام نشد بگونه اي كه به مرور زمان اذهان مردم آمادگي شنيدن و پذيرش چنين طرح را پيدا نموده و سرانجام فرهنگ جامعه با آن سازگار گردد. و ثانياً در شرايط فعلي يك مكانيزم قابل اجرا و كاربردي با اين ويژگي كه بتواند از همه پيامد هاي منفي و ناخواسته ازدواج موقت جلوگيري كند، وجود ندارد. درست است كه ازدواج موقت به عنوان يك موضوع شرعي در اسلام وجود دارد و نمي توان اصل آن را انكار نمود امّا شرايط خاصي دارد كه اجراي آن در جامعه پيچيده امروزي، بدون طرح و برنامه ريزي، امكان پذير نيست. و چه بسا اگر بدون برنامه و طرح كاربردي، جوانان را تشويق به ازدواج موقت كنيم، قطعاً پيامدهاي منفي به بار خواهد آورد و وسيله اي براي هوسبازي عده اي فرصت طلب خواهد شد كه در آن صورت نه تنها مشكلي را حلّ نمي كند بلكه مشكلاتي چند بر مشكلات جامعه خواهد افزود. حكمت و هدف اصلي از تشريع چنين حكمي (جواز متعه) در اسلام ارضاء و تسكين صحيح و مناسب اميال جنسي و شهواني انسان هاست چرا كه در هر جامعه اي افرادي زندگي مي كنند كه نياز شديد به دفع شهوت جنسي و آرامش روحي و رواني دارند و اسلامي كه جامع و كامل است بايد براي اين قبيل افراد برنامه داشته باشد تا اينكه آنها به حال خود رها نشوند و جامعه به فساد و تباهي كشانده نشود. از باب نمونه ما به برخي افراد كه نياز به متعه دارند اشاره مي كنيم:1. كسي كه توانايي و استطاعت مالي و اقتصادي و ديگر شرائط ازدواج دائم را ندارد و مسائل جنسي خود را نمي تواند كنترل كند.2. برخي مرداني كه به علت داشتن غريزه جنسي زياد با يك زن دائم خود نمي توانند نياز خود را مرتفع كنند و به حرام مي افتند و از سوي شرايط ازدواج مجدد دايم نيز براي آنان فراهم نمي باشد.3. كساني كه به هر دليلي در مسافرت هاي طولاني به سر مي برند و از همسر خود دور هستند.4. مرداني كه همسرشان در بيماري طولاني به سر مي برند و يا درگير مسائل حاملگي و زايمان و... هستند.5. مرد يا زني كه همسرش فوت كرده و يا طلاق گرفته و به هر دليلي، ديگر نمي خواهد ازدواج دائم داشته باشد.6. دختراني كه به هر دليلي مثل پيدا نشدن خواستگار مناسب و... نتوانسته اند ازدواج دائم كنند و همچنين وقت ازدواجشان گذشته و در فشار روحي رواني جنسي هستند (البته با اذن پدر به فتواي اكثر مراجع) به خصوص اين معضل زماني بروز مي كند كه در يك جامعه تعداد دختراني كه وقت ازدواجشان رسيده بيشتر از پسراني باشد كه وقت ازدواجشان رسيده است.7. مرداني كه از زن دائم خود صاحب بچه نشده اند و مي خواهند با متعه كردن صاحب فرزند شوند. به هر حال وظيفه دين اسلام عقلاً و منطقاً چنين اقتضاء مي كند كه تكليف اين قبيل افراد را مشخص كند و بهترين و صحيح ترين شيوه ها و گزينه ها را براي آنها مشخص و معين كند. اما نكته مهمي كه نبايد از آن غفلت كرد آن است كه همين اسلامي كه چنين مسئله اي را جايز شمرده، با افراط گري و هرزه گري و شهوت پرستي مخالفت كرده و از ازدواج هاي موقت بي مورد نهي كرده به خصوص اگر با موانع و مشكلات و تبعاتي همراه باشد مانند شرايط جامعه كنوني ما و روحيات زنان در عصر حاضر، طبيعي است كه مي بايست با اين حكم اسلام با توجه به مقتضيات زمان به گونه اي متناسب با آن برخورد و تعامل كرد و با پذيرفتن حكم جواز و مشروع بودن آن از هرگونه افراط و تفريط در اين عرصه برحذر بود.

پاورقی:

1. نساء : 24.
2. به نقل از: يزداني، عباس، آزادي (تحليلي از آزادي و اخلاق جنسي)، پارسايان، 1377ش، ص164.
3. براي مطالعه بيشتر مراجعه شود به: طبري، تفسير طبري، ج5، ذيل آيه 24، سوره نساء.
4. مقداد، فاضل، کنزالعرفان، ج2، ص172ـ146.
5. در مشروعيت ازدواج موقت احاديث بسياري از طريق شيعه و سني نقل شده که مؤيد آيات قرآن است، براي آشنايي بيشتر مي توانيد مراجعه کنيد به: حر عاملي، وسايل الشيعه، ج14، (ابواب متعه) ص436 به بعد.
6. عباسزاده عباس، ازدواج موقت نياز امروز، نشر شاکر، 1378ش، ص73ـ69.
7. گودهي، زهرا، سيماي زن در آينة فقه شيعه، سازمان تبليغات اسلامي، 1369ش، ص79.

منبع: نرم افزار پاسخ - مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات