برهان نظم:
اولین برهان و ساده ترین برهانی که بر اثبات خداوند متعال بیان شده، برهان نظمه؛ این برهان از قدیمی ترین براهین اثبات وجود خداست، که متکلمین مسلمان با توجه به آیات قرآن آن را تبیین نموده اند.
انسانها از قدیم الایام با مشاهده پدیده های منظم و هماهنگ به این فکر می افتادند که این نظم و هماهنگی موجودات معلول چیه؟ آیا خود اجزاء با همکاری همدیگه این نظم رو پدید آوردند یا این که ناظمی حکیم و با تدبیر، چنین ساختار منظمی را پدید آورده است.
خلاصه این برهان اینه که :
عالم منظمه و اجزای اون با هم به صورت کاملا منظم در تعامل اند، لذا عقل بشری میگه این نظم موجود رو قطعا ناظمی با شعور، علم و درایت کافی بوجود آورده.
توصیح مطلب اینکه:
به طور کلی می توان مجموعه منظم را چنین تعریف کرد: «پدید منظم پدیده ایست که اجزاء آن در کنار هم و در ارتباط با یکدیگر قرار گرفته باشند، که در مجموع هدف مشخصی را تعقیب کند»(1) قطعا این دنیا به این عظمت که خود مون همیشه اون رو مشاهده می کنیم دارای نظمی شگفت آور و در خور توجهه. آمدن برف و باران و تبخیر دوباره اونا، قرار گرفتن زمین در مدار خودش، حرکت زمین به دور خودش، فاصله دقیق زمین تا خورشید، حرکت ماه و ستارگان و هزاران مثال دیگه همگی گویای وجود نظم در عالم خلقته.
به نظر من وجود نظم در عالم اصلا قابل انکار نیست؛ لذا عقل بشری سوال می کنه که واقعا ناظم چنین نظم عجیبی کیست؟ آیا خود ماده می تونه ناظم خودش باشد؟ ماده ای که هیچ شعور و علمی ندارد؟ یا اینکه این نظم بیان کننده وجود یک ناظم کاملا با شعور و صاحب عقل و درایت، فراتر از علم ماده است.
بیان تفصیلی این استدلال:
برای تقریر این برهان 4 مقدمه لازم است:
1-خارج از ذهن انسان جهانی وجود دارد که دارای موجودات طبیعی و واقعی است، و آنچه در ذهن است در واقع انعکاس اشیاء خارج در ذهن بشر است؛ به طور خلاصه اینکه در خارج از ذهن واقعیتی هست.
2-این موجودات منفک از هم نیستند و با هم در ارتباطند، و علوم طبیعی ثابت کرده میان آنها یک رابطه و نظم خاص و ناگسستنی بر قرار است.
3-اصل علیت؛ مراد ما از این اصل این است که هر چیزی که در عالم و جهان پیرامون خود می بینیم باید دارای علت و فاعلی باشد که آن را بوجود آورده باشد، چرا که بوجود آمدن یک معلول و یک حقیقت امکانی بدون علت و از روی تصادف ممکن نیست. این مطلب هم نیاز به استدلال ندارد و فطری است، چرا که هر عقل سلیمی به راحتی اقرار می کند معلول بلا علت محال است.
4-دلالت وجود اثر بر وجود مؤثر؛ یعنی همان طور که معلول گویای علت خود است است اثر تیز گویای مؤثر خود می باشد و از خصوصیات او حکایت می کند.
در رابطه با این عالم دو نظریه را می توان مطرح کرد؛ یکی اینکه: عالمی که اینچنین منظم است دارای فاعلی ذی شعور و عالم و با درایت باشد که با توجه به علم و درایت خود این نظم را در بین موجودات ایجاد کرده باشد.
حالت دوم اینکه: خود عالم ماده خالق این نظم باشد و خود، به خود نظم داده باشد.
از این مقدمات می توان نتیجه گرفت: حالت دوم باطل است و تنها حالت اول امکان دارد. زیرا با توجه به مقدمه دوم این نظم علت می خواهد و با توجه به مقدمه چهارم خصوصیات معلول و اثر گویای خصوصیات علت و مؤثر خود است. این نظم موجود در عالم ماده گویای محاسبه دقیق و دقت نظر سازنده اوست که از علم و شعور علت خود حکایت می کند، و قطعا در ماده این علم و شعور وجود ندارد. لذا می توان نتیجه گرفت نظم موجود در عالم ماده نمی تواند حاصل خود ماده باشد. اساس این تقریر بر اصل علیت استوار است و اینکه «هر پدیدهای محتاج پدیدآورنده است»و چون «نظم»پدیده است پس محتاج پدیدآورندهای یعنی ناظمی است و چون نظم و سامان دادن به یک مجموعه نیازمند آگاهی و شعور است پس این ناظم دارای این ویژگی هاست.(2)
در نتیجه:
به صورت منطقی می تونیم بگیم: عالم منظم است و هر نظمی ناظمی با شعور و علم و درایت لازم دارد؛ در نتیجه: عالم به یک ناظم صاحب شعور و فراتر از علم ماده نیاز دارد.
آیا واقعا جهانی با این عظمت ناظم و خالی مدبر نیاز ندارد؟
1-آیت الله خرازی؛ بدایعه المعارف؛ موسسه النشر الاسلامی؛ قم؛ 1428ق؛چاپ چهاردهم؛ج1 ص37.
2- - الإلهیات على هدى الكتاب و السنة و العقل؛ آیت الله سبحانى؛ المركز العالمی للدراسات الإسلامیة؛ قم؛ 1412 ق چاپ: سوم ج1، ص33-61.