-توجه به نیازمندان و فقرا از جمله شاخص های برتر زندگی اهل بیت(علیه السلام) بوده است که سزاوار است تمام مسئولان و متولیان اماکن مذهبی آن را در رأس امور خود قرار دهند.
از دیر باز در فرهنگ اسلامی اماکن مقدسه_ همچون حرم امامان معصوم(علیه السلام)، امامزاده‌ها، مساجد و حسنیه‌ها_ دارای قداست و جایگاه خاصی در بین مردم بوده‌اند. همین امر موجب شده است مؤمنین مراجعات فراوانی به این اماکن داشته و موقوفات و نذورات خود را صرف آنها کنند.گرایش و تمایل مؤمنین به این مکان‌های مقدس، موجب توانمندی این اماکن و فراهم شدن ظرفیت‌های مناسبی برای تبلیغ دین و توسعه فرهنگ اسلامی شده است. البته موفقیت در این خصوص بسته به نوع برخورد و مدیریت متولیان فرهنگی و مذهبی این اماکن مقدسه دارد. در این نوشتار سعی داریم به بعضی از ظرفیت‌های موجود در این مکان‌های مذهبی اشاره کنیم.
طرح سوال: با توجه به مطالب یاد شده، جای طرح این سؤال است که اماکن مذهبی، دارای چه ظرفیت‌هایی هستند؟ و همچنین مسئولیت‌های پیشروی متولیان فرهنگی و دینی این اماکن چیست؟
مسئولیت خطیر متولیان اماکن مذهبی
در فرهنگ و منابع اسلامی همه انسانها نسبت به سایرین، دارای مسئولیت و وظیفه‌های خاص هستند؛ کما اینکه در منابع روایی از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و اله) این چنین نقل شده است: «وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ كُلُّكُمْ رَاعٍ وَ كُلُّكُمْ مَسْئُولٌ عَنْ رَعِيَّتِه[1] همه شما سرپرست و مسئول هستيد و درباره زيردستانتان باز خواست می‌شويد.» در این بین بعضی افراد به فراخور جایگاه، امکانات و توانایی‌هایی که دارند از وظایف بیشتری برخوردار هستند. برای نمونه متولیان حرم امامان معصوم(علیهم السلام) و یا امامزادگان، نباید وظایف خود را در حد یک انسان معمولی پایین آورند، چرا که سایرین نه از قدرت مالی چندانی برخوردارند و نه از نیرو و امکانات مادی چندانی بهره‌مند هستند.
جایگاه و ظریف اماکن مقدسه در فقر زدایی: همان طور که در مقدمه نیز بیان شد، عموم مؤمنین با توجه به آموزه‌های اسلامی سهم مشخصی از اموال خود را از طریق وقف، نذورات و انواع صدقات، صرف نگهداری، بازسازی، و مخارج مختلف مکان‌های مذهبی می‌کنند: «إِنَّما يَعْمُرُ مَساجِدَ اللَّهِ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِر[توبه/18] مساجد خدا را تنها كسى آباد مىكند كه ايمان به خدا و روز قيامت آورده» در توضیح این آیه شریف لازم به ذکر است مفسران بیان داشته‌اند که «عمران مساجد» در آيه فوق دارای مفهومی وسيع است، از اینرو هم آبادى ساختمان، تاسيسات را شامل می‌شود و هم به معنى اجتماع و شركت در آن است.[2]
اهتمام و توجه مؤمنین به اماکن مذهبی، موجب شده است که این بقعات و مکان‌های مذهبی، دارای ثروت و دارایی مشخص شوند. از طرفی شاهد هستیم که در هر جامعه‌ای افراد بی‌بضاعت و فقیر فراوانی زندگی می‌کنند. وجود این معضل اجتماعی به خوبی وظیفه متولیان این اماکن دینی را روشن می‌سازد. دستگیری از فقرا و نیازمندان، شاخص جدایی ناپذیر زندگی امامان معصوم(علیهم السلام) و اولیای الهی بوده است. کما اینکه در منابع اسلامی این چنین نقل شده است:
«شُعَيْبٍ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْخُزَاعِي» در این زمینه می‌گوید: «بعد از حماسه عاشورا، مردان قبیله بنی اسد - هنگامی که خواستند جسد مطهر حضرت سیدالشهداء (علیه السلام) را دفن کنند - بر دوش آن حضرت، اثر زخمی یافتند که کاملا از جراحت‌های جنگی متفاوت بود; زخم کهنه‌‌ای بود که هیچ شباهتی به زخمهای روز عاشورا نداشت . از امام سجاد علیه السلام در این مورد سؤال کردند . آن حضرت در پاسخ فرمود: « هَذَا مِمَّا كَانَ يَنْقُلُ الْجِرَابَ عَلَى ظَهْرِهِ إِلَى مَنَازِلَ الْأَرَامِلِ وَ الْيَتَامَى وَ الْمَسَاكِين؛[3] این زخم بر اثر حمل کیسه های غذا و به دوش کشیدن هیزم به خانه‌های بیوه زنان و یتیمان است.» با توجه به سیره امامان معصوم (علیهم السلام)، سزاوار است متولیان اماکن مذهبی به دستگیری از نیازمندان توجه خاص داشته و در برنامه ریزی‌های مالی خود، سهم مشخصی از این نذورات و دارایی‌ها را برای رفع نیازهای افراد بی‌بضاعت و فقیر اختصاص دهند.
راهکار خدمات رسانی به مؤمنین
برای دستگیری و خدمت رسانی به عموم مؤمنین و بخصوص افراد بی‌بضاعت و فقیر، می‌توان راهکارهای مناسبی را مدنظر داشت، که در ادامه به بعضی از آنها اشاره می‌کنیم.
1-تشکیل صندوق های قرض الحسنه: در فرهنگ اسلامی، قرض دادن از امور بسیار پسندیده و ارزشمند بشمار آمده است که دارای آثار و برکات فراوانی است. کما اینکه خدای متعال در قرآن کریم می‌فرماید: «إِنْ تُقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً يُضاعِفْهُ لَكُمْ وَ يَغْفِرْ لَكُمْ وَ اللَّهُ شَكُورٌ حَليمٌ[تغابن/17] اگر به خدا قرض الحسنه دهيد، آن را براى شما مضاعف مى‌سازد و شما را میبخشد و خداوند شكركننده و بردبار است!» با توجه به سفارش‌ها فراوان آموزه‌های اسلامی عموم مؤمنین نیز به این امر اهتمام خاص داشته باشند و با تشکیل صندوق‌های قرض الحسنه و سپرده گذاری در آن صندوق ها زمینه کمک رسانی به افراد بی‌بضاعت را فراهم کنند.
2- اعطاء کمک بلاعوض: ازآنجاکه در بین عموم مردم نوعاً افراد ثروتمند و متمکن زیادی وجود دارد، سزاوار است، این افراد نیز سهمی از مال خود را به کمک‌های بلاعوضی به فقرا اختصاص دهند؛ چراکه این موضوع نیز از سفارش‌های مورد تأکید قرآن کریم و ازجمله وظایف مؤمنین به شمار آمده است. «الَّذينَ هُمْ عَلى صَلاتِهِمْ دائِمُونَ وَ الَّذينَ في أَمْوالِهِمْ حَقٌّ مَعْلُومٌ لِلسَّائِلِ وَ الْمَحْرُومِ؛[معارج/23-25] آنها كه نمازها را پيوسته بجا میآورند، و آنها كه در اموالشان حق معلومى است براى تقاضاكننده و محروم»
3-فراهم کردن فرصت شغلی: کمک و دستگیری از فقرا و نیازمندان می‌تواند با فراهم کردن بستر کاری و شغلی نیز صورت گیرد. چه‌بسا صاحب مشاغل، اصنافی و تولیدی‌هایی که می‌توانند با جذب افراد نیازمند علاوه بر اینکه به خود کمک کنند از نیازمندی نیز دستگیری کنند.
سخن آخر: امامان و اولیای الهی بیشترین اهتمام و توجه را به فقرا و نیازمندان داشته‌اند، ازاین‌رو سزاوار است، متولیان بقعات شریف نیز سهم مشخصی از دارایی و اموال این اماکن شریف را به رفع نیاز افراد بی‌بضاعت قرار دهند.
پی‌نوشت‌ها
[1]. تنبيه الخواطر و نزهة النواظر المعروف ورام بن أبي فراس، مسعود بن عيسى، ناشر: مكتبه فقيه، سال چاپ:1410 ق، ج1، ص6.
[2]. تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی، ناشر: دار الكتب الإسلامية، سال چاپ: 1374 ش، ج7، ص316.
[3]. مناقب آل أبي طالب عليهم السلام، ابن شهر آشوب مازندرانى، محمد بن على، ناشر: علامه، سال چاپ: 1379 ق، ج4، ص66.