دو روح چگونه در يک بدن قرار مي‌گيرد؟

دین مبین اسلام بیان می‌کند: انسان دارای روح و جسم است و با مرگ، روح از بدن و جسم مادی جدا شده و در عالم برزخ قرار می‌گیرد، سپس در روز قیامت، بدن نیز تشکیل شده و دوباره روح به آن تعلق می‌گیرد و در بهشت یا جهنم قرار خواهد گرفت. امّا برخی از کوردلان و جاهلان متعصب، با آن‌که وجود روح را پذیرفته‌اند، جهان آخرت و معاد و قیامت را انکار کرده و قائل به تناسخ شدند.

«تناسخ» در اصطلاح کلامی به معنای انتقال روح از بدنی به بدن دیگر است؛ به این معنا که روح یک انسان با مرگ از بدن و جسم او خارج شده و بلافاصله به جنین دیگری در همین دنیا منتقل شده و باز ادامه حیات می‌دهد و با مرگ آن انسان، به جنین دیگری منتقل می‎شود و این چرخه تا بی‌نهایت ادامه دارد.[1]

دلایل بطلان تناسخ:

1. اجتماع دو نفس در یک بدن: بدن و جسم به نحوی است که با تکاملی که میابد، شرایط افاضه نفس را به دست آورده و در زمانی خاص، نفس را می‌پذیرد؛ با این توضیح اگر قرار باشد که روح دیگری به این بدن تعلق گیرد، در این‌صورت لازم می‌آید که دو روح در یک بدن جمع شوند؛ زیرا یک روح که همان روح انسان دیگر بوده و الان حاضر است و یک روح هم از تکامل خود بدن و افاضه به آن حاصل می‌شود، لذا دو روح در یک بدن جمع خواهد شد. و این در حالی است که بالوجدان می‌دانیم که ما تنها یک شخصیت داریم و یک نفس.[2]

2. جمع شدن بالقوه و بالفعل در یک بدن: آن‌چه مسلم است این است که ترکیب بین بدن و روح اتحادی است نه انضمامی، از طرفی این مساله نیز قطعی است، شخصی که چندین سال زندگی کرده است و به سن پیری رسیده است، تمام نیروهای او از حالت بالقوه به حالت بالفعل رسیده است؛ حال اگر تناسخ درست باشد و روح پیرمردی که تمام کمالات را دارد در یک جنین که تمام کمالاتش بالقوه است قرار گیرد، لازم می‌آید کمالات بالقوه و بالفعل با هم در یک بدن جمع شوند و چون ترکیب اتحادی است، این امر محال است، یعنی یک شئ یا دارای کمالات بالفعل است یا بالقوه، پس جمع شدن بالقوه و بالفعل در یک شئ محال است، در نتیجه تناسخ محال است.[3]

 3. بالفعل محال است بالقوه گردد: با توجه به این‌که اکثر نیرویی که در انسان وجود دارد ابتدا بالقوه بوده، سپس تبدیل به بالفعل می‌شوند؛ انسانی که می‌میرد، بسیاری از این نیروها تبدیل به بالفعل شده است، لذا از لحاظ عقلی و فلسفی این محال است که نیروی بالفعل مجدّد تبدیل به بالقوه گردد. امّا لازمه قول به تناسخ، تبدیل شدن بالفعل به بالقوه است، زیرا روح کسی که مرده است تکامل یافته و بسیاری از نیروهای او بالفعل شده است و اگر به جنین دیگری منتقل شود، لازم می‌آید که دوباره بالقوه شود، پس بالفعل تبدیل به بالقوه شد که عقلاً محال است. مثلاً ما در زمان پیری بسیاری از امور شخصی را می‌دانیم و برای ما ملکه شده است، حال اگر تناسخ را بپذیریم باید بگوییم که آن معلومات و ملکات را از دست داده و دوباره چیزی نمی‌دانیم که این محال است.[4]

قرآن کریم نیز بر تناسخ مهر باطل زده و آمدن دوباره انسان به دنیا را مردود دانسته است؛ قرآن در این رابطه از زبان انسان‌های گنه‌کار می‌فرماید: «حَتَّى إِذا جاءَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قالَ رَبِّ ارْجِعُونِ، لَعَلِّي أَعْمَلُ صالِحاً فِيما تَرَكْتُ كَلاَّ إِنَّها كَلِمَةٌ هُوَ قائِلُها وَ مِنْ وَرائِهِمْ بَرْزَخٌ إِلى‏ يَوْمِ يُبْعَثُونَ (مومنون- 100و 99): (آن‌ها هم‌چنان به راه غلط خود ادامه می‌دهند) تا زمانی‌كه مرگ يكى از آنان فرا رسد، آن‌گاه می‌گويد: پروردگار من! من را باز گردان! شايد در آن‌چه ترك كردم (و كوتاهى نمودم) عمل صالحى انجام دهم (به او می‌گويند) چنين نيست، اين سخنى است كه او به زبان می‌گويد (و اگر باز گردد برنامه‏اش هم‌چون سابق است) و پشت سر آن‌ها برزخى است تا روزى كه برانگيخته می‌شوند». این‌که قرآن می‌فرماید «کلّا» دلیل بر این است که امکان ندارد کسی از عالم آخرت به دنیا باز گردد.

-----------------------

پی‌نوشت:

[1]. الإلهيات على هدى الكتاب و السنة و العقل، ج‏4، ص: 299
[2]. كشف المراد في شرح تجريد الاعتقاد، ص: 191
[3] و [4]. الأسفار، ج 9، ص 2- 3