چکیده: زندگی کوتاه حضرت فاطمه(سلاماللهعلیها) درسهای بسیار با ارزشی را برای بشر، بهویژه برای شیعیان به یادگار گذاشته است. گذشته از درسهای رفتاری آن حضرت که تعالیم بسیاری را از اعمال و رفتار آن حضرت میتوان آموخت، آن حضرت در قالب گفتار نیز آموزههای ارزندهای دارد.
حضرت فاطمه زهرا، صدیقه طاهره(سلاماللهعلیها) دختر رسول خدا(صلیاللهعلیهوآله) نمونه روشن ایمان و تقوا و اسوه تمام عیار زنان و مردان مؤمن است. کمال وجودی این بانو سبب شد تا خداوند متعال با اراده تخلفناپذیر خود، موهبت طهارت از هرگونه پلیدی را به او عطا کند تا جاییکه رضایت و خشم او معیار حق و باطل و میزان اعمال و اوصاف دیگران قرار گرفته است.
برای درک ژرفای اقیانوس این بانوی کوثر، منبعی بهتر از قرآن و احادیث اهل بیت(علیهمالسلام) نیست. در قرآن کریم آیات بسیاری به صورت تأویل بر آن حضرت منطبق شده و در روایات نیز به مقامهای معنوی بیشمار ایشان توجه شده است.
در قرآن کریم از حضرت فاطمه(سلاماللهعلیها) نامی برده نشده است، اما مفسران نزول برخی از سورهها و آیات قرآن را در شأن آن حضرت میدانند. بر اساس برخی منابع، شأن نزول بیش از پنجاه آیه یا اختصاص به حضرت فاطمه (سلاماللهعلیها) دارد یا مشترک بین ایشان و سایر اهلبیت(علیهم السلام) است.[۱]
البته این موارد به جز آیاتی است که درباره مؤمنان، پرهیزکاران، صالحان، اهل یقین و سایر افراد نیکوکار نازل شده است؛ زیرا در این آیات نیز یکی از افراد مورد خطاب، حضرت فاطمه(سلاماللهعلیها) است؛ چرا که ایشان از برترین مؤمنان، صالحترین افراد و با تقواترین زنان بودهاند و طبیعی است که در آیات یاد شده، بهعنوان مهمترین مصداق، مورد خطاب باشد.
عموم مفسران شیعه و اهل سنت سوره کوثر را در شأن حضرت فاطمه(سلاماللهعلیها) دانستهاند. "کَوثَر" بر وزن "فَوعَل" به معنای زیادی در کثرت است.[2]
کوثر را خیر کثیر معنا کردهاند و چون خداوند به رسول خدا(صلیاللهعلیهوآله) میفرماید ما به تو کوثر عطا کردیم، یعنی خیر کثیر دادیم.
از آنجا که قاسم و عبدالله، پسران رسولخدا(صلیاللهعلیهوآله) زود از دنیا رفتند، برخی از دشمنان رسولخدا(صلیاللهعلیهوآله) به تحقیر و تمسخر آن حضرت پرداختند و ایشان را ابتر (کسی که نسلش ادامه ندارد) خواندند. از اینرو، سوره کوثر نازل شد و ضمن اعلام بخشیدن کوثر یعنی حضرت فاطمه(سلاماللهعلیها) به آن حضرت، شماتتکنندگان رسولخدا(صلیاللهعلیهوآله) را ابتر دانست.
«فخر رازی» در سبب نزول این سوره شش قول را به تفصیل آورده و گزارشهایی نقل کرده است که سخن مشترک این اقوال، تمسخر و تحقیر رسولخدا(صلیاللهعلیهوآله) از سوی مشرکان و دشمنان بوده است. وی با بیان یکی از این اقوال میگوید: «گفتهاند عاصبنوائل (پدر عمروبنعاص) به سران مشرک قریش میگفت: «محمد ابتر است و پسری ندارد که جانشین او شود و اگر رحلت کند نسل پسری او قطع شده است و شما راحت میشوید».[3]
سپس سوره کوثر نازل شد و به مشرکان و دشمنان رسولخدا (صلیاللهعلیهوآله) پاسخی دندانشکن داد که اگر چه رسولخدا(صلیاللهعلیهوآله) پسر ندارد، اما دخترش برای او خیر فراوان دارد. از آنجا که این سوره در رد قول افرادی است که آن حضرت را به نداشتن اولاد عیب میگرفتند، پس معنایش این است که به آن حضرت نسل و فرزندان بسیاری عطا میشود.
ببینید چه قدر از نسل حضرت را تا به حال به قتل رساندهاند. اما با این حال دنیا پر است از فزندان رسولخدا و سادات محترم؛ درحالیکه از بنیامیه که عاصبنوائل از آن تیره بود، هیچکس که قابل اعتنا باشد باقی نمانده است.[4]
در برخی روایات تاریخی و برخی تفاسیر آمده روزی امامحسن و امام حسین(علیهماالسلام) در کودکی بیمار شدند و رسولخدا(صلیاللهعلیهوآله) از آنان عیادت کرد و به امیرالمومنین(علیهالسلام) توصیه فرمود تا برای بهبود حال آن دو نذر کند. از اینرو امیرالمومنین و فاطمه(علیهماالسلام) و فضّه (کنیز آنان) نذر کردند که اگر آن دو بهبود یابند، سه روز را روزه بگیرند.
به هنگام افطار روز نخست، مسکینی در خانهی حضرت آمد و تقاضای غذایی کرد و آنان غذای خود را به آن مسکین دادند. روز دوم هم یتیمی از آنان تقاضای غذا کرد و آنان غذای خود را به او بخشیدند و در روز سوم نیز اسیری تقاضای غذا کرد و آنان غذای خود را به او دادند و بدین صورت، آنان سه روز روزه گرفتند، در حالیکه افطار خود را در راه خدا دادند و سوره دهر، به ویژه آیات زیر در شأن آنان نازل شد: «وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلی حُبِّهِ مِسْکِیناً وَ یَتِیماً وَ أَسِیراً * إِنَّما نُطْعِمُکُمْ لِوَجْهِ اللهِ لا نُرِیدُ مِنْکُمْ جَزاءً وَ لا شُکُوراً [انسان/٨ و ٩] و غذای [خود] را با اینکه به آن علاقه [و نیاز] دارند، به مستمند و یتیم و اسیر میدهند. [و میگویند:] ما شما را برای خدا اطعام میکنیم و هیچ پاداش و سپاسی از شما نمیخواهیم».
نزول این آیات، افتخاری دیگر برای اهل بیت و حضرت فاطمه(سلاماللهعلیها) بود.[5] البته برخی مفسران تمام سوره را درباره این ماجرا میدانند.[6]
همچنین از آیات بسیار مشهور درباره رسولخدا (صلیاللهعلیهوآله)، و اهلبیت آن حضرت که آنان را به پاکی و طهارت ستوده، آیه تطهیر است: «إِنَّما یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً [احزاب/33] خداوند فقط میخواهد پلیدی گناه را از شما اهل بیت دور کند و کاملاً شما را پاک سازد».
براساس روایات فراوانی که نقل شده است، رسولخدا(صلیاللهعلیهوآله) به حضرت فاطمه (علیها السلام) فرمود: «همسر و دو پسرت را بیاور. چون آنان را حاضر کرد، رسولخدا(صلیاللهعلیهوآله)، عبایی روی آنان انداخت و دست مبارک را روی آنان گذاشت و فرمود: «خدایا اینان اهل بیت من هستند، درود و برکات خود را بر آنان بفرست». یا فرمود: «اینان اهل بیت من هستند، پلیدی را از آنان دور کن و آنان را به خوبی پاک گردان». سپس این آیه نازل شد.[7]
تاریخ زندگی بزرگان و رهبران دینی، بدون در نظرگرفتن زن یا مرد بودنشان، سراسر درس و عبرت است. از اینرو همچنانکه پیامبرانی چون حضرت ابراهیم، موسی، عیسی(علیهمالسلام) و سرآمد آنان حضرت محمد(صلیاللهعلیهوآله)، الگوی بشرند، زنانی همچون آسیه، مریم، خدیجه و سرآمد آنان حضرت فاطمه(سلاماللهعلیها) نیز الگوی انسانهایند.
در نتیجه: در صورتی زندگی این بزرگان میتواند برای ما الگو باشد که از زندگی آنان آگاهی درستی داشته باشیم. بر این اساس، هر قدر آگاهی ما از زندگانی رهبران و بزرگان دینی بیشتر و دقیقتر باشد، به همان میزان بهرهمندی ما از این الگوها بیشتر خواهد شد. زندگی نورانی حضرت فاطمه زهرا(سلاماللهعلیها) نیز از این قبیل است که جا دارد به دقت بررسی شود تا سرمشق زندگیمان باشد.
___________________________________________
پینوشت
[۱]. الخصائص الفاطمیه، کجوری، ج ٢، ص ٣٩٠.
[2]. تفسیر الکبیر، فخر رازی، ج ٣٢، ص ١٢۴.
[3]. تفسیر الکبیر، فخر رازی، ج ٣٢، ص ١٣٢؛/ و السیرة النبویه، ابنکثیر، ج ۴، ص ۶٠٧.
[4]. همان ج ٣٢، ص ١٢۶.
[5]. تفسیر سمعانی، ج ۶، ص ١٢۴؛/ و انوار التنزیل و اسرار التأویل، بیضاوی، ج۵، ص ۴٢٨.
[6]. الکشاف، زمخشری، ج ۴، ص ١۶٩.
[7]. جامع البیان، طبری، ج ٢٢، ص ١١؛/ و المعجم الکبیر، طبرانی، ج ٣، ص۵٣؛/ و تفسیر القرآن العظیم، ابنکثیر، ج ٣، ص ۴٩۴.
استفاده شده از کتاب «فاطمهزهرا سلاماللهعلیها دختر رسول خدا(ص) زنان اسوه» نوشته قاسم خانجانی.