چکیده: اهل سنت هرگز به آیاتی که در ذم صحابه نازل شده است، توجه ندارند، گویا اصلا این آیات، آیات قرآن نیست.
در این نوشتار آیاتی از قرآن که صحابه را مورد عتاب و مذمت قرار داده را بیان می‌نماییم تا شاید این برادرانمان با کمی تأمل در این آیات، از این عقیده دست کشیده و به دامان پاک و معصوم اهل بیت(علیهم‌السلام) باز گردند.
یکی از اختلافات اساسی و مهم در بین شیعه و اهل سنت، مسأله «عدالت صحابه» و اجتهادات آنان است، که اگر این مسأله حل شود، بخش عظیمی از اختلافات فکری و عقیدتی بین دو فرقه حل خواهد شد.
اهل سنت به عدالت همه صحابه رسول الله(صلی‌‌الله‌علیه‌وآله) معتقد هستند و برای توجیه این عقیده خود به آیاتی از قرآن کریم که در مدح صحابه نازل شده است، استدلال و تمسک کرده‌اند (که در سلسله بحث‌های گذشته بحث شد) اما هرگز به آیاتی که در ذم صحابه نازل شده است، توجه ندارند، گویا اصلا این آیات، آیات قرآن نیست.
در این نوشتار آیاتی از قرآن که صحابه را مورد عتاب و مذمت قرار داده را بیان می‌نماییم تا شاید این برادرانمان با کمی تأمل در این آیات، از این عقیده خود دست کشیده و به دامان پاک و معصوم اهل بیت(علیهم‌السلام) باز گردند.
یکی از صریح‌ترین و بی‌پرده‌ترین آیاتی که صحابه را مورد مذمت قرار داده، آیه 74 الی 77 سوره توبه است که می‌فرماید: «يَحْلِفُونَ بِاللَّهِ مَا قَالُوا وَلَقَدْ قَالُوا كَلِمَةَ الْكُفْرِ وَكَفَرُوا بَعْدَ إِسْلَامِهِمْ وَهَمُّوا بِمَا لَمْ يَنَالُوا وَمَا نَقَمُوا إِلَّا أَنْ أَغْنَاهُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ مِنْ فَضْلِهِ فَإِنْ يَتُوبُوا يَكُ خَيْرًا لَهُمْ وَإِنْ يَتَوَلَّوْا يُعَذِّبْهُمُ اللَّهُ عَذَابًا أَلِيمًا فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ[توبه/74] به خدا سوگند میخورند كه(سخنان زننده در غياب پيامبر) نگفتهاند، در حالی كه قطعا سخنان كفرآميز گفته‌اند، و پس از اسلام كافر شدهاند، و تصميم(به كار خطرناكی) گرفتند كه به آن نرسيدند، آن‌ها فقط از اين انتقام میگيرند كه خداوند و رسولش آنان را به فضل(و كرم) خود بی‌نياز ساختند! (با اين حال) اگر توبه كنند برای آن‌ها بهتر است، و اگر روی بگردانند، خداوند آن‌ها را در دنيا و آخرت به مجازات دردناكی كيفر خواهد داد».
«محمدبن عبدالوهاب» رئیس مکتب وهابیت،در اعترافی عجیب و قابل تأمل می‌گوید: افرادی که مورد خطاب این آیه هستند، همان کسانی هستند که در کنار پیامبر جهاد کرده و نماز می‌خواندند. او در کتاب «کشف الشبهات» می‌نویسد: «افرادی بودند که خداوند درباره آن‌ها فرمود «یحلفون بالله...» آیا نشنیدی که خداوند این‌ها را تکفیر کرده است. با این‌که این‌ها در زمان پیغمبر بودند، با پیغمبر جهاد کردند، نماز خواندند، تهجد و تزکیه داشتند و حج انجام می‌دادند و خدای واحد را می‌پرستیدند».[1]
در ادامه در بیان آیه 65-66 همین سوره می‌گوید: «همچنین افرادی که خداوند درباره آن‌ها فرمود «قل أبالله...» این افراد، همان کسانی هستند که خداوند درباره آن‌ها تصریح کرده است که این‌ها بعد از ایمان آوردن، کافر شدند. در حالی که این‌ها در غزوه تبوک در کنار رسول خدا(صلی‌‌الله‌علیه‌وآله) بودند».[2]
حال اهل سنت پاسخ دهند که آیا چنین کسانی که در کنار پیامبراکرم(صلی‌‌الله‌علیه‌وآله) در جنگ‌ها حضور داشته و جهاد کردند، صحابی بودند یا خیر؟ آیا این آیات در ذم ایشان و اثبات کفرشان نازل شده است یا خیر؟
در ادامه همین آیات خداوند متعال می‌فرماید: «وَ مِنْهُمْ مَنْ عاهَدَ اللَّهَ لَئِنْ آتانا مِنْ فَضْلِهِ لَنَصَّدَّقَنَّ وَ لَنَكُونَنَّ مِنَ الصَّالِحين * فَلَمَّا آتاهُمْ مِنْ فَضْلِهِ بَخِلُوا بِهِ وَ تَوَلَّوْا وَ هُمْ مُعْرِضُون[توبه/75-76] از میان آن‌ها كسانى هستند كه با خدا پيمان بستهاند كه اگر خداوند ما را از فضل خود روزى دهد، قطعا صدقه خواهيم داد و از شاكران خواهيم بود. اما هنگامى كه از فضل خود به آن‌ها بخشيد، بخل ورزيدند و سرپيچى كردند، و روى گردان شدند».
«ابن کثیر دمشقی» در شأن نزول این آیه شریفه می‌نویسد: «بسیاری از مفسرین از جمله «ابن عباس» و «حسن بصری« گفته‌اند: سبب نزول این آیه «ثعلبة بن حاطب انصاری» بوده است».[3]
نکته جالب و مهم این است که «ثعلبه» همان کسی است که در جنگ بدر حضور داشته است. ابن عبدالبر در این باره می‌گوید: «ثعلبه بن حاطب در جنگ بدر حضور داشته است. و او همان کسی است که زکات نداد و آیه «ومنهم من عاهد الله...» در حق او نازل شد».[4]
ممکن است که کسی بگوید: «ثعلبه» در آخر عمر توبه کرد که این با آیه بعد که می‌فرماید روح نفاق تا قیامت همراهشان است در تناقض است. «فَأَعْقَبَهُمْ نِفاقاً في قُلُوبِهِمْ إِلى يَوْمِ يَلْقَوْنَهُ بِما أَخْلَفُوا اللَّهَ ما وَعَدُوهُ وَ بِما كانُوا يَكْذِبُون[توبه/77]اين عمل (روح) نفاق را در دل‌هايشان تا روزى كه خدا را ملاقات كنند بر قرار ساخت، اين به خاطر آن است كه از پيمان الهى تخلف کردند و دروغ گفتند».
برخی‌ها وقتی به این آیات برخورد می‌کنند، برای توجیه این آیات، مغالطه می‌کنند و می‌گویند که بسیاری از آیات مذمت صحابه، در حق «منافقین» نازل شده است. و «منافقین» جزء صحابه نیستند!! در حالی که خود پیغمبر اکرم(صلی‌‌الله‌علیه‌وآله) سرکرده منافقین را صحابی خود معرفی می‌کند؛ چرا که در حدیثی از منابع اهل سنت آمده است: «...عمر بلند شد و گفت یا رسول الله(صلی‌‌الله‌علیه‌وآله) اجازه بده تا گردن این منافق را بزنم. حضرت فرمود: رهایش کن. نمی‌خواهم مردم بگویند که محمد، اصحابش را می‌کشد».[5]
بنابراین اهل سنت هرگز نمی‌توانند از این آیاتی که تصریح به کفر صحابه و آیاتی که در مذمت ایشان نازل شده است، فرار کنند. و باید با این آیات تمام قداست و عدالتی که برای تمامی صحابی درست کرده‌اند بشکنند و دست از این عقیده بردارند.
__________________________________________
پی‌نوشت
[1]. محمدبن عبدالوهاب، كشف الشبهات، ج 1، ص 174 دار النشر : مطابع الرياض.
متن عربی:«الذين قال الله فيهم:(يحلفون بالله ما قالوا ولقد قالوا كلمة الكفر وكفروا بعد إسلامهم) سورة التوبة آية :74. أما سمعت الله كفرهم بكلمة مع كونهم في زمن رسول الله و يجاهدون معه و يصلون و يزكون و يحجون و يوحدون»
[2].همان.
متن عربی:«وكذلك الذين قال الله فيهم: {قُلْ أَبِاللَّهِ وَآيَاتِهِ وَرَسُولِهِ كُنْتُمْ تَسْتَهْزِئُونَ - لَا تَعْتَذِرُوا قَدْ كَفَرْتُمْ بَعْدَ إِيمَانِكُمْ} [التوبة: 65 - 66] فهؤلاء الذين صرح الله فيهم أنهم كفروا بعد إيمانهم وهم مع رسول الله - صلى الله عليه وسلم - في غزوة تبوك»
[3]. ابن کثیر دمشقی، تفسير القرآن العظيم، ج2، ص 374، دار النشر: دار الفكر، بيروت.
[4]. محمدبن عبدالبر، الاستيعاب في معرفة الأصحاب، دار النشر: دار الجيل، بيروت.
[5]. صحیح بخاری، ج4، ص 1861، ح 4622، دار النشر: دار ابن كثير، اليمامه، بيروت.