ظلم و جنایت هایی که در تاریخ رخ می دهد، هرگز عدالت خداوند را زیر سوال نمی برد، زیرا این ظلم ها محصول عملکرد خود انسان است و اگر خداوند بخواهد جلوی ظلم ها را بگیرد، دیگر اختیار معنا نخواهد داشت، البته این به این معنا نیست که خداوند کاری با آن ها ندارد، بلکه خداوند بر اساس سنت ها و قوانین خود عمل می کند.
خداوند عالم، خلقت و نظام دنیا را بر اساس نظم و قوانین و اسباب لایتغیر به بهترین وجه ممکن خلق کرده است و همه چیز از جمادات، نباتات، جانوران و... در این نظام احسن، در جای خود قرار گرفته است و انسان را در صدر آفرینش و اشرف مخلوقات خود قرار داده است.
با این وجود متاسفانه در این دنیا، شاهد ظلم‌ها و جنایت‌های فراوان از سوی حیوانات انسان‌نما هستیم که بشریت را در فکر فرو می‌برد، که این چه دنیای بی‌خود و سراسر ظلم و بی‌عدالتی است که هر روز ظلمش بیشتر می‌شود و هزاران زن، کودک و انسان‌های بی‌گناه در یمن، فلسطین، آفریقا و ... در زیر موشک‌ها قطعه قطعه می‌شوند و یا در سوریه و عراق در آتش می‌سوزند! این سوال به وجود می‌آید که خدا کجاست؟ چرا خداوند سکوت کرده و کاری انجام نمی‌دهد؟ علت این سکوت چیست؟ آیا این همه ظلم و جنایت، عدالت خداوند را زیر سوال نمی‌برد؟
بحث عدالت الهی و شرور یکی از موضوعات پرچالش و مهم در مباحث دینی و خداشناسی می‌باشد که سخن‌های فراوان و نظرات گوناگونی در آن داده شده است. ما در این نوشتار به سوال و شبهه فوق، در چند محور پاسخ می‌دهیم.
1. خداوند به هیچ کس ظلم نمی‌کند
خداوند متعال هرگز کار قبیح انجام نمی‌دهد و هرگز به هیچ کسی ظلم نمی‌کند، هیچ دلیلی وجود ندارد تا او بخواهد به دیگران ظلم کند، چنان‌که قرآن کریم می‌فرماید: « إِنَّ ﭐللَّهَ لَا يَظْلِمُ ﭐلنَّاسَ شَيْئاً وَلَـکِنَّ ﭐلنَّاسَ أَنفُسَهُمْ يَظْلِمُون [یونس/ ۴۴] خدا هیچ ظلمی به انسان‌ها نمی‌کند، ولیکن انسان ها به خویشتن ظلم می کنند.»
2. ظلم و جنایت، معلول اختیار انسان
مهمترین نکته‌ای که باید به آن توجه داشت این است که خدا انسان را موجودی مختار آفریده است، و اساسا وجه امتیاز و برتری انسان‌ها بر سایر موجودات داشتن همین اختیار است. با وجود اختیار نیز امکان فساد و ظلم از طرف بعضی از انسان‌ها وجود خواهد دارد و چنین چیزی اجتناب ناپذیر می‌باشد. خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: «ظَهَرَ ﭐلْفَسَادُ فِي ﭐلْبَرِّ وَﭐلْبَحْرِ بِمَا کَسَبَتْ أَيْدِي ﭐلنَّاسِ[الروم/41] فساد در خشکی و دریا، به جهت اعمال خود انسان‌ها ظهور و شیوع پیدا کرد.»
پس عامل اصلی این همه ظلم و جنایت، خود انسان‌ها هستند نه خداوند. البته نباید فراموش کرد که در جریان حوادث اجتماعی و تاریخی، عدّه ای بی گناه مثل کودکان و افراد ناتوان مورد ظلم واقع می‌شوند که هیچ‌گونه اختیاری از خود ندارند، این وضعیت غالباً اجتناب ناپذیر و از عوارض زندگی اجتماعی است. مانند این‌که یک خانواده در اتومبیلی سوار شده و در حال حرکت هستند، اگر راننده بی‌احتیاطی کند و تصادفی رخ دهد، امکان دارد تمام اعضای خانواده در این حادثه آسیب ببینند و یا حتی کشته شوند، در عین حال که هیچ نقشی در این تصادف ندارند.
3. دفاع از مظلوم و ایستادگی در برابر ظالمان وظیفه همگانی
دین اسلام همه انسان‌ها را موظف کرده که به دفاع از مظلوم برخیزند و در مقابل مستکبران و ستمگران بایستند. قرآن کریم می‌فرماید: «وَمَا لَكُمْ لَا تُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَالْمُسْتَضْعَفِينَ مِنَ الرِّجَالِ وَالنِّسَاءِ وَالْوِلْدَانِ[نساء/76] و شما را چه شده است که در راه خدا و (برای یاری) مردان و زنان و کودکان مستضعف، پیکار نمی‌کنید.»
عده‌ای از انسان‌ها جلوتر از خداوند حرکت کرده و دلسوزتر از خدا و به قولی کاسه داغ تر از آش شدهاند و به خداوند ایراد می‌گیرند که چرا سکوت کرده و کاری نمی‌کند! این‌ها همان کسانی هستند که توپ را در زمین خدا انداخته‌اند؛ اینان نه تنها به فکر دفاع از مظلوم نیستند، بلکه با سکوت و شعارهایشان به مستکبران و ظالمان نیز کمک می‌کنند. آری در این چند سال اخیر در همین ایران نیز شاهد بسیاری از این شعارها و تندروی‌ها هستیم، این‌ها با گفتن نه غزه نه لبنان جانم فدای ایران و ... نه تنها کمکی به مردم مظلوم و بی‌دفاع نمی‌کنند، بلکه آب را در آسیاب دشمن ریخته و به آنان کمک می‌کنند.
4. خداوند فقط ساکت و ناظر نیست!
هرگز این‌چنین نیست که خداوند نسبت به اعمال بندگانش و نسبت به مظلومان بی‌تفاوت باشد، امداد آسمانی همیشه در کنار بندگان خدا و مظلومان قرار دارد چنان که خداوند متعال می‌فرماید: «لَوْلَا دَفْعُ ﭐللَّهِ ﭐلنَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَّفَسَدَتِ ﭐلْأَرْضُ وَلَـکِنَّ ﭐللَّهَ ذُو فَضْلٍ عَلَى ﭐلْعَالَمِينَ[البقره / ۲۵۱] اگر خداوند بعضی از مردم را به وسیله بعضی دیگر دفع نمی‌کرد، فساد زمین را فرا می‌گرفت و لکن خداوند دارای فضل است برای عالمیان.»
هم‌چنین هرگز نباید این چنین تصور شود که خداوند کاری به اعمال ظالمان ندارد و در برابر ظلم آنان سکوت کرده و نسبت به آن بی‌اعتنا است. «وَلاَ تَحْسَبَنَّ اللّهَ غَافِلاً عَمَّا يَعْمَلُ الظَّالِمُونَ إِنَّمَا يُؤَخِّرُهُمْ لِيَوْمٍ تَشْخَصُ فِيهِ الأَبْصَارُ[ابراهیم/42] خیال نکن كه خدا از اعمالى كه ستمگران مى كنند غافل است، (بلكه كيفر) آنها را تاخير انداخته براى روزى كه چشم ها در آن روز خيره مى شود.»
یکی از سنت‌های الهی، سنت استدراج است، یعنی خداوند آنانی را که غرق در گناه شدهاند و هیچ امید و روزنه‌ای برای هدایت و بازگشت‌شان وجود ندارد، به ایشان مهلت داده و آنان را به خود وامىگذارد و به اصطلاح به آنها میدان می‌‌دهد تا پشتشان از بار گناه سنگین شود و استحقاق حد اکثر مجازات را پیدا کنند. قرآن کریم می‌فرماید: «وَ لا يَحْسَبَنَّ الَّذينَ كَفَرُوا أَنَّما نُمْلي لَهُمْ خَيْرٌ لِأَنْفُسِهِمْ إِنَّما نُمْلي لَهُمْ لِيَزْدادُوا إِثْماً وَ لَهُمْ عَذابٌ مُهينٌ [آل عمران/178] كسانى كه كافر شدند اگر مى بينيد كه ما به ايشان مهلت داده ايم، گمان نكنند كه در اين مهلت خير خود آنان را خواسته ايم، نه، تنها منظور ما اين است كه اين گروه بيشتر گناه كنند، و عذابى اليم داشته باشند.»
5. شناسایی سنت‌ها و قوانین الهی
نمی توانیم بگوئیم خداوند عالم در برابر ظلم به بندگانش کاری نمی کند و نسبت به آن ها بی اعتناست! او هرگز نسبت به بندگانش و نحوه زندگی آن ها بی اعتنا نیست. اما این چنین هم نیست که بر اساس توهم عده‌ای از بندگانش عمل کند، بلکه کارهای خداوند، از جمله کمک به بندگان و باز دارندگی از ظلم ها بر اساس قوانین و سنت‌های لایتغیر خویش که در عالم بر قرار کرده است، انجام می‌شود که انسان ها می‌توانند با شناخت اصول این قوانین از امدادها و الطاف الهی بهره مند شوند. قرآن کریم می‌فرماید: «بَلى إِنْ تَصْبِرُوا وَ تَتَّقُوا وَ يَأْتُوكُمْ مِنْ فَوْرِهِمْ هذا يُمْدِدْكُمْ رَبُّكُمْ بِخَمْسَةِ آلافٍ مِنَ الْمَلائِكَةِ مُسَوِّمينَ [آل عمران/125] آرى، (امروز هم) اگر استقامت و تقوا پيشه كنيد، و دشمن به همين زودى به سراغ شما بيايد، خداوند شما را به پنج هزار نفر از فرشتگان، كه نشانههايى با خود دارند، مدد خواهد داد.
در نتیجه: این تصور که خداوند نسبت به ظلم ظالمان و رنج مظلومان بی‌تفاوت است و سکوت کرده، کاملا غلط است و اگر ظلمی در عالم صورت می‌گیرد اولا به خاطر اختیار و اراده خود انسان‌ها و بی‌توجهی و بی‌تفاوتی دیگر انسان‌ها به حال مظلومان و عدم ایستادگی آنان در برابر ظالمان است. ثانیاً اگر انسان ها به راهی که خداوند برای آنها در نظر گرفته، حرکت کنند جنگ ها و ظلم ها از بین خواهد رفت و به امنیت و آسایش خواهند رسید .