شرايط استجابت و موانع استجابت دعا چیست؟

پرسش: شرايط استجابت و موانع استجابت دعا چیست؟

اينكه در روايات هم آمده است الدعا يرد القضا. دعا قضا را تغيير مي دهد.
1، حكايت از تاثير دعا در تغيير قضا و قدر الهي دارد ولي بايد توجه داشته باشيد كه دعا تنها يك عامل است و تحقق خواسته ما ممكن است به عوامل فراواني نياز داشته باشد و يا با موانعي مواجه باشد، بنابراين توقع اجابت به جا است ولي چون تحقق هر امري تابع شرايط خود است، ممكن است تا تحقق تمامي شرايط و علل و رفع موانع به تاخير بيافتد. البته در عين حال هيچ دعايي خالي از نوعي اجابت فوري نيست، زيرا دعا نوعي عبادت و پرستش است و درهر عبادتي كه با قصد قربت انجام مي شود ؛ يعني عبادت كننده تصميم دارد به خداي خود نزديك شود و به كمالات ذات اقدس اله آراسته گردد، خالي از اثر قربي نيست. بنابر اين، همين كه دعا و عبادت با خلوص نيت و شرايط لازم انجام مي شود، در همان لحظه به اجابت مي رسد و اثر معنوي خود را بر روح و جان انسان مي گذارد. و با استمرار اين حالت است كه آدمي به تدريج مظهر نورانيت و اسماء و صفات كماليه حق تعالي شده، به كمال و سعادت شايسته خود مي رسد، خود دعا كردن، در حقيقت، درمان عطش قلب و تسكين سوزش جان و و نياز روح به عروج به عالم قدس اله است.
امام صادق(ع)فرمود: شما را به دعا سفارش مى كنم. زيرا با هيچ عمل ديگرى همچون دعا, به خدا نزديك نمى شويد. (كافي، ج2، 467).
رفت موسى آتشى آرد به دست    آتشى ديد او كه از آتش برست

بهرنان شخصى سوى نانوا دويد    دادجان چون حسن نانوا رابديد

بنابراين آثار عمومي دعا، معنويت، نورانيت، صفا و قربي است که در قلب و روح انسان ايجاد مي شود و آثار خصوصي برخي دعاها براي رفع امراض، فقر، گرفتاري و مانند آن است. زمينه به ثمر نشستن درخت دعا و نيايش چند چيز است كه بدون فراهم آمدن آن ها, اجابتي كه مد نظر نيايشگر است، محقق نخواهد گشت که عبارتند از:
1- رفع موانع. 2- ايجاد شرايط. 3- رعايت آداب . لبته اگر موانع آن رفع و شرايط محقق شود, اجابت انشاءالله حتمي است و رعايت آداب جنبه کمکي دارد و در تسريع اجابت موثر است و نه در اصل اجابت.
موانع اجابت دعا:
1. گناه : يكى از عوامل مهمى كه رابطه انسان با خداي متعال را ضعيف نموده و مانع اجابت دعا مي شود, نافرمانى از دستورهاى خداست. حضرت على (عليه السّلام) در دعاى كميل چنين مى فرمايد: پروردگارا! گناهانى را بر من ببخش كه موجب حبس و بالا نرفتن دعا مى شوند. و در جاى ديگر از همان دعا چنين مى فرمايد: اى آقا و مولاى من ! به عزتت قسم ! از تو مى خواهم كه بدى كردار و رفتارم موجب پوشيده شدن دعاى من از تو نشود. امام باقر(ع) در اين باره فرمود: بنده حاجتى ازخدا طلب مى كند و مقرر مى شود آن حاجت در زمانى برآورده شود; پس در اين فاصله, او گناهى مرتكب مى شود و در نتيجه, خداوند مى فرمايد: حاجت اين بنده برآورده نشود و از آن محروم شود; چون او خشم و غضب مرا برانگيخت و همين باعث محروم شدن اوست. (بحار الانوار،ج73،ص329.)
2. لقمه حرام: استفاده از درآمد حلال و پاكيزه از ديگر شرايط اجابت دعا است كه امروزه بيش از هرزمان ديگر لازم است به آن توجه شود. لقمه ى حرام تا 40 روز مانع استجابت دعا مى شود. (بحار الانوار،ج93،ص358)
3. قساوت قلب: همچنين گناهان زياد كه منجر به قساوت و سنگدلى مى‏شدند از عوامل ديگر عدم استجابت دعا مى‏باشد. امام صادق (ع) مى‏فرمايد: خداوند دعايى كه از قلب قسى برخاسته باشد اجابت نمى‏كند. (ميزان الحكمه،ج3،ص875.).
4. شتاب و عجله: امام صادق (ع) فرمود: هميشه مؤمن در خير و آسايش است تا هنگامى كه عجله نكند. در غير اين صورت نااميد مى‏شود و دعا را ترك مى‏كند. به درستى كه بنده هنگامى كه دعا مى‏كند خداوند متعال در صدد برآورده ساختن حاجت اوست تا زمانى كه او عجله نكند. (اصول كافي،ج2،ص474 ).
عوامل اجابت دعا
1. معرفت به خدا: گروهى خدمت پيشواى ششم امام صادق(ع) شرفياب شدند و پرسيدند: ما دعا و نيايش مى كنيم ولى به اجابت نمى رسد؟ آن حضرت فرمود: بدين جهت است كه آن كسى را كه مى خوانيد, نمى شناسيد. (بحارالانوار،ج93،ص368)رسول گرامى اسلام(ص) در مورد نقش شناخت پروردگار در اجابت دعا مى فرمايد: اگر خداوند را به شايستگى معرفتش مى شناختيد, با دعايتان مى توانستيد كوه را از جاى بكنيد... (الميزان،ج2،ص43.)
2. حضور قلب : دعا يعنى درخواست از خداى متعال براى برآورده ساختن حاجتى و طبيعى است كه اين ارتباط در صورتى مؤثر واقع مى‏شود كه باطن انسان متوجه خداي متعال باشد و تضرع به پيشگاه او شكل بگيرد و انسان فقط خدا را مؤثر در امور بداند. رسول اكرم (ص) مى‏فرمايد، بدانيد كه خداوند دعائى كه از قلب غافل برخاسته باشد قبول نمى‏كند. (ميزان الحكمه،حديث5606.)
3. رعايت زمان مناسب : در همه اوقات و همه لحظات زندگى, نيايش براى ما امكان پذير است, زيرا هميشه روزنه هايى از ديوارهاى اين جهان كهنسال, بربى نهايت باز است و ما از رصدگاه اين كالبد خاكى, مى توانيم آن سوى جهان را نظاره كنيم. سرودنيايش كه از اعماق جان برمىآيد و به خاموشى اشتياق دارد; شايد روح انسانى درخاموشى مطلق راز ديگرى احساس مى كند; آرى لذت نيايش شبانگاهى, لذت وصف ناپذيرى دارد; شايد در آن هنگام كه تاريكى مطلق فضاى پيرامون ما را در برمى گيرد, روشنايى آن دريچه اسرارآميز, روشن تر و نمودارتر مى گردد. (نيايش امام حسين(ع)در عرفات،ص11.)
در آيات صحيفه آسمانى و روايات توصيه شده است كه هرگاه نسيم رحمت الهى وزيدن گرفت و انسان احساس كرد دلش ميل به سخن گفتن با خدا دارد, نيايش كند. علاوه برآن, زمان هايى نيز در آيات و روايات به عنوان وقت هاى مناسب براى نيايش سفارش شده است; از جمله بعد از اقامه نماز, شب و روز جمعه, نيمه شب, از سحر تا طلوع آفتاب, هنگام بارش باران, هنگام تلاوت قرآن و اذان. در اين لحظات اميد به استجابت بيشتر است.
4. پيوستگي ياد خدا: شكى نيست كه انسان ها همواره نيازمند لطف هاى پروردگار هستند و زمانى نيست كه از ذات اقدس خداوندى بى نياز باشند. به همين جهت مى بايست انسان درتمامى حالات; خوشى و ناخوشى, سلامت وكسالت, همواره به يادخدا باشد. امام صادق(ع) فرمود: هركسى كه در همه حال به دعا مشغول باشد, دعاى او در هنگام گرفتارى به استجابت نزديك تر است; چون فرشتگان در هنگام بلا مى گويند: اين صداى آشنايى است; و دعاى او در آسمان در پرده و حجاب نخواهد بود; در حالى كه اگر انسان تنها در گرفتارىها پروردگار را بخواند, دعا و نيايش از اجابت دورتر است; چون فرشتگان مى گويند: اين صداى ناآشنايى است.
5. اميد واري به خداوند: دعا كننده بايد با اميد و اطمينان كامل دعا كند و نه با شك و ترديد و سوءظن . در دعاى ابى حمزه ثمالى چنين مى خوانيم: بارلها! مى دانم كه توبراى كسى كه به تواميدوار است در مقام و موضع اجابت هستى . و در اعمال بيست و هفتم رجب چنين آمده است : پروردگارا! با دعا و خواندنى از تو تقاضا و طلب مى كنم كه يك فرد اميدوار تو را آنگونه دعا كرد و تو هم او را به آرزويش رساندى .
6. اصرار و الحاح در دعا: يكى از عواملى كه سبب استجابت دعا مى‏گردد اصرار در دعا مى‏باشد. خداى متعال بنا به دلائلى گاهى اوقات دعاى بنده خويش را سريعاً ا جابت نمى‏كند حال يا به علت گناهى كه انجام داده و بايد توبه كند و يا به علت عدم وجود شرايط لازم و نياز به فرصت براى استجابت دعا از مجراى طبيعى و يا به جهت اين كه خداى متعال مى‏خواهد بنده‏اش ارتباط خود را با او بيش‏تر كند و به درگاه او توجه زيادتر داشته باشد بنابراين اصرار در دعا خود مى‏تواند عاملى در استجابت دعا محسوب شود. و خود اصرار ورزيدن در دعا موجب خوشنودى خداوند متعال است.
امام باقر (ع) مى‏فرمايد: بدرستى كه خداوند متعال كراهت دارد از اصرار مردم نسبت به يكديگر براى اداى حاجات در حالى كه آن را براى خود دوست دارد. (ميزان الحكمه،ج2،ص880.)و نيز مى‏فرمايد: به خدا قسم اصرار نمى‏ورزد بنده مؤمن بر خداوند متعال براى حاجتى مگر اين كه آن را برآورده مى‏سازد. (ميزان الحكمه،ج2،ص880.).رسول اكرم (ص) مى‏فرمايد:خداى متعال درخواست‏كننده را دوست دارد. (ميزان الحكمه،ج2،ص880..)بنابراين اصرار در دعا به پيشگاه الهى گذشته از اينكه موجب برآورده شدن حاجت مى‏شود. فى نفسه امرى مطلوب و مورد عنايت خداوند متعال مى‏باشد بدين جهت هيچگاه نبايد از تأخير در استجابت دعا دلگير و نا اميد شويم. پيامبر اسلام (ص) مى‏فرمايد: خدا رحمت كند بنده‏اى را كه از خداوند متعال حاجتى را درخواست كند و بر آن اصرار بورزد. چه حاجتش برآورده شود و چه برآورده نگردد. (ميزان الحكمه،ج2،ص880.)به اجابت نرسيدن دعا هرگز نبايد باعث نااميدى از رحمت پروردگار شود; زيرا گاهى ممكن است دعاى شخص تا 20 سال به تإخير بيافتد. (كافي،ج2،ص355).در برخى از موارد خداوند دعاى بنده را مستجاب نمى كند, چون دوست دارد صداى بنده خود را بشنود و همواره او را بردرخانه اش ببيند. (كافي،ج2، ص479)
اى بسا مخلص كه نالد در دعا    تا رود دود خلوصش برسما

پس ملايك با خدا نالند زار    كاى مجيب هر دعاى مستجار

بنده مومن تضرع مى كند    او نمى داند بجز تو مستند

تو عطا بيگانگان را مى دهى    ازتو دارد آرزو هر مشتهى

حق بفرمايد: نه از خوارى اوست    عين تإخير عطا يارى اوست

خوش همى آيد مرا آواز او    وآن خدايا گفتن و آن راز او

7. برآوردن حاجت نيازمندان: خدمت به بندگان الهي، به خصوص رسيدگي به وضعيت فقراء اهل ايمان، سبب تقويت ارتباط انسان با خداوند و استجابت دعا مى‏گردد. طبيعى است كه هر قدر اعمال نيك انسان بهتر باشد لطف الهى به او بيشتر است.
8. توسل به اولياي الهي؛ وسيله قرار دادن كساني كه مي توانند ميان ما و خداوند واسطه شوند، باب وسيعي دارد. هر كسي به هر مقداري كه نزد خداي تعالي عزيز و آبرومند است ، مي تواند وسيله انسان به درگاه الهي براي رسيدن به حاجت ها و نيازها باشد و در امر استجابت دعا وساطت نمايد. برترين كساني كه از وجاهت و آبرومندي كامل نزد خداوند برخوردارند، معصومين (ع) هستند. پس از ايشان البته مقربان درگاه الهي از اهل معرفت و كمال و حتي مومنان و كساني كه اجمالا آبرومند هستند، وسيله خداوند محسوب مي شوند.
پيامبر اكرم(ص) فرموده است: «خداوند عزوجل مى‏فرمايد: اى بندگان من! گرامى‏ترين خلق و پرفضيلت‏ترين آنان نزد من، محمد و برادرش على و امامان بعد از وى هستند. اينان «وسيله»ها به سوى من مى‏باشند. هر كس حاجتى دارد و نفعى را طالب است و يا دچار حادثه‏اى سخت و زيان‏بار گشته و برطرف شدن آن را مى‏خواهد، مرا به محمد و آل طاهرينش بخواند تا به نيكوترين وجه حاجت او را برآورم» (بحارالانوار، ج 94، ص 22، ح 20.)پس از اينكه آدم ابوالبشر مرتكب ترك اولى‏ شد، در مقام توبه به پيشگاه خداوند عرضه داشت: پروردگارا به حق محمد(ص) از تو مى‏خواهم كه مرا بيامرزى... (مستدرك صحيحين، ج 2، ص615.)در كتاب‏ها و مدارك معتبر اهل سنت آمده است: هرگاه قحطى و خشكسالى پيش مى‏آمد، عمر از طريق توسّل به عباس عموى پيامبر، طلب باران مى‏كرد و مى‏گفت: به خدا سوگند! عباس وسيله به درگاه الهى و داراى قرب و منزلت نزد او است و خدايا! ما به وسيله عموى پيغمبرمان به تو روى مى‏آوريم، پس سيرابمان كن» ( اسدالغابة، ج 3، ص 165).عثمان بن حنيف مى‏گويد: روزى در محضر پيامبر اكرم(ص) بودم، حضرت به شخصى كه مشكل خود را به ايشان عرضه مى‏كرد، شيوه دعا و توسّل را چنين تعليم فرمود: برو وضو بساز و دو ركعت نماز به جا آور و پس از آن خداوند را با اين جملات بخوان: «بارخدايا! از تو درخواست مى‏كنم و به تو روى مى‏آورم به پيامبرت، پيامبر رحمت. اى محمد! من به حق تو به سوى خدايم روى آورده‏ام تا حاجتم برآورده شود. خدايا! پيامبرت را در مورد من شفيع قرار ده». ( مسند احمد بن حنبل، ج 4، ص 138).
9. با حكمت الهى مغايرت نداشته باشد: خداى متعال بر اساس حكمت خود اين عالم را طبق قوانين خاص اداره مى‏كند و هيچگاه، اين قوانين را نقض نمى‏كند بنابراين استجابت دعا بايد از كانال قوانين و سنن الهى جريان يابد و اگر دعايى نقض كننده اين مطلب باشد مستجاب نمى‏شود. زيرا خداى متعال فقط كريم نيست بلكه حكيم نيز هست و هيچ صفتى از صفات او صفت ديگرش را نقض نمى‏كند. امام على (ع) مى‏فرمايد خداوند سبحان حكمت خويش را نقض نمى‏كند بنابراين هر دعايى را مستجاب نمى‏سازد.(ميزان الحكمه،ج2،ص876).
10. مطابق مصلحت باشد: در ضمن شمارش علل گوناگونى كه باعث مى‏شود حاجات انسان سريعاً اجابت نشود، يكى از مهمترين آن علّتها اين است كه گاهى اوقات انسان از خداوند چيزهايى را درخواست مى‏نمايد و فكر مى‏كند اجابت آن به نفع او مى‏باشد حال آن كه در واقع اجابت آن درخواست به ضرر اوست. آيه 216 سوره بقره: «چه بسا چيزى را خوش نداشته باشيد حال آنكه خير شما در آن است و يا چيزى را دوست داشته باشيد، حال آنكه شرّ شما در آن است».
رعايت آداب: رعايت آداب دعا در ارتباط موثر با خداوند نقش به سزايي دارد، در اين قسمت آداب استجابت دعا كه در روايات به آنها اشاره شده، ذكر مى‏كنيم. از جمله: 1. گفتن بسم الله الرحمن الرحيم در ابتدا 2. فرستادن صلوات 3- 1 بار حداقل 3. استغفار و اظهار فروتني و دوري از حالت طلب كاري و ... .
پاورقي: 1-عده الداعي، ج1، ص 12. (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد نمايندگي مقام معظم رهبري در دانشگاه ها، كد: 1/200917)

برگرفته شده از سایت پرسش و پاسخ نهاد رهبری.