شر بودن زنان در نهج البلاغه

در نهج البلاغه سخنی از امیر المومنین علی(علیه‌السلام) به این مضمون نقل شده است: «الْمَرْأَةُ شَرٌّ كُلُّهَا وَ شَرُّ مَا فِيهَا أَنَّهُ لَا بُدَّ مِنْهَا [حکمت/238] تمام زن شر است و بدتر از همه آن‌که از بودنش گریزی نیست.» به همین خاطر گروهی تلاش کرده‌اند مولای متقیان(علیه‌السلام) را شخصیتی ضد زن معرفی کنند، لذا در ادامه به بررسی این ادعا می‌پردازیم:

در ابتدا لازم است به این نکته اشاره کنیم، که گرچه اين روايت در كتاب شريف نهج البلاغه نقل شده است؛ اما هيچ يك از علمای شيعه در طول تاريخ نگفته‌اند كه تمام روايات موجود در اين كتاب شريف، حتما از اميرمؤمنان(عليه‌السلام) صادر شده است. بنابراين، اگر روايات موجود در اين كتاب، در ساير كتاب های شيعه با سند معتبر نقل نشده باشد، قابل استناد نیست، و متأسفانه این جمله نیز تنها در نهج البلاغه بیان شده است و در دیگر کتب روایی نقل نشده است، به همین خاطر از جهت سندی این روایت ضعیف است.

از سوی دیگر در تعداد زیادی از منابع اهل تسنن این جمله از مأمون نقل شده است[1]، به همین خاطر این احتمال وجود دارد که اين جمله مأمون عباسی بوده و چون او نيز خود را أميرالمؤمنين می‌خوانده و مردم نیز او را «امیرالمومنین» می‌گفتند، سيد رضی رحمت الله عليه ، كلام او را با كلام اميرمؤمنان علی بن أبی‌طالب(عليه السلام) اشتباه گرفته و در نهج البلاغه نقل كرده است.

اکنون جدای از بررسی سندی این روایت، محتوای آن را مورد نقد و بررسی قرار می‌دهیم.

به طور قطع اگر مقصود از این روایت آن باشد که زنان سراسر زشتی و ناپاکی هستند، ما آن را به دلیل مخالفت با اصول کلی اسلامی نخواهیم پذیرفت[نساء/ 19]. اما معنای دیگری نیز برای این حدیت متصور است که در ادامه به آن اشاره می‌کنیم.

این جمله یک ضرب المثل است[2] از این‌رو معنای ظاهری آن مراد نیست، همان گونه که در فارسی گفته می‌شود: «زن بلاست، ولی هیچ خانه‌ای بی‌بلا نباشد»

به همین خاطر برخی گفته‌اند که اين روايت به سنگينی مسئوليّت زندگی و خانه اشاره دارد و اينكه در عين حال، گريزی از پذيرفتن اين مسئوليّت و وظايف و مشكلات آن نيست‌. بنابراين كلمه «‌المرأة» در اين روايت و امثال آن، كنايه از زندگی و مسئوليّت خانه و ازدواج است و كلمة «شَرّ»‌ اشاره به سنگينی اين مسئوليّت و مشكلات خاصّ آن دارد‌. ولی با اين همه، بايد چنين مسئوليّتی را پذيرفت؛ زيرا زندگی مشترك موجب تكامل انسان‌هاست و مردان و زنان به يكديگر نياز دارند‌.[3]

و برخی دیگر از شارحان نهج البلاغه این جمله را وسعت بیشتری داده‌اند از این رو در تفسیر آن گفته‌اند: مردان ناگزیر هستند که در زندگی دنیوی خویش با شئون مختلفی ارتباط داشته باشند، مانند مواجه شدن با مال، زن، کارگران، همسایگان، نزدیکان، فرزندان و غیره که در این برخوردها آنان با سختی‌ها و آسانی‌ها، خوبی‌ها و بدی‌ها و... روبرو می شوند که این امور، به خوبی یا بدی مرد در زندگی بر می گردد. مشکل‌ترین این برخوردها، برخورد با زن، در شئون مختلف زندگی است... و علی(علیه‌السلام) با سخنان خود این آگاهی را داد که این رویارویی از تمام جهات برای مرد شر است. زیرا زن اگر آشوبگر باشد عقل مرد را سلب می کند و اگر بد کار باشد دل مرد را ترسو می کند، اگر همسر مرد باشد، مرد مکلّف به پرداخت نفقه‌اش می باشد و اگر زن بیگانه باشد، مرد را به فساد و گمراهی سوق می دهد و اگر دشمن مرد باشد، با بهتان و دورغ بر او پیروز می شود. با تمام این اوصاف مرد ناچار از بودن با زن است و رهایی وی از دست زن امکان پذیر نیست.[4]

_______________________________________
پی‌نوشت
[1]. ر.ک. بهجة المجالس وأنس المجالس، ابن عبد البر النمری القرطبی المالکی، ابوعمر یوسف بن عبد الله بن عبد البر (متوفاى 463هـ)، القسم الثانی، تحقیق : محمد مرسی الخوئی ، ناشر: دار الکتب العلمیة ـ بیروت ، الطبعة : الثانیة، 1402هـ ـ1981م، ص45. ؛ الإعجاز والإیجاز، الثعالبی، ابومنصور عبد الملک عبد الملک بن محمد بن إسماعیل (متوفاى429هـ)، ناشر: دار الغصون - بیروت / لبنان - 1405هـ - 1985م، الطبعة: الثالثة، ج1، ص82.
[2]. نهج البلاغه،ترجمه دشتی، مشهور، ص680.
[3]. سایت آیت الله مظاهری.
[4]. منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه ، ميرزا حبيب الله هاشم خويى، مكتبة الإسلامية،‏ ج‏21، ص 307.