رهروان ولایت ـ قرآن کریم در آیه‌ای نورانی از شخصی سخن می‌گوید که او را عالم به تمام کتاب می‌داند؛ و بیان می‌کند «علم الکتاب» یعنی علم به تمام این کتاب مقدس، در نزد اوست: «وَ يَقُولُ الَّذِينَ كَفَرُوا لَسْتَ مُرْسَلاً قُلْ كَفى بِاللَّهِ شَهِيداً بَيْنِي وَ بَيْنَكُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتاب؛[رعد/43] آن‌ها كه كافر شدند مىگويند تو پيامبر نيستى، بگو كافى است كه خداوند و كسی‌كه علم كتاب (آگاهى بر قرآن) نزد اوست گواه (من) باشد». یکی از بحث‌های مهم ذیل این آیه، این است که به راستی این شخص چه کسی بوده است و منظور از قرآن کریم کیست؟
اگر به کتب روایی و تفسیری شیعه و اهل سنت مراجعه کنیم، خواهیم دید که روایات بسیاری از نبی اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) نقل شده است که منظور از این شخص در آن زمان، تنها «امیر المومنین»(علیه‌السلام) بوده است و هیچ کس دیگری غیر از حضرت، عالم به کتاب (قرآن) نبوده است. ما برای رعایت اختصار به چند مورد از این روایات اشاره می‌کنیم:
1. «حاكم حسكانى» از «ابو سعيد خدرى» نقل می‌کند: «سَألْتُ رَسُولَ اللّهِ(صلّى‌اللّه‌عليه‌وآله) عَنْ قَوْلِ اللّهِ تَعَالَى: «وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ». قَالَ: ذَاكَ اَخِى عَلِىُّ بْنُ اَبِيطَالِبٍ؛ از رسول خدا درباره اين آيه سوال كردم، فرمودند: عالم به كتاب برادر من على بن ابی‌طالب(علیه‌السلام) است».[1] هم‌چنین خود او از «ابو صالح» نقل می‌کند: «مراد از عالم به كتاب در آيه مباركه، على بن ابی‌طالب(علیه‌السلام) است، كه عالم به تفسير و تأويل و ناسخ و منسوخ و حلال و حرام بوده است».[2]
2. «قندوزى حنفى» از «عبد اللّه بن عطّار» در کتاب خود نقل می‌کند: «با حضرت امام محمد باقر(عليه‌السلام) در مسجد بوديم، فرزند «عبد اللّه بن سلام» را ديدم و به آن حضرت گفتم: اين فرزند كسى است كه در نزد او علم كتاب است؟ حضرت فرمودند: كسى كه علم كتاب نزد اوست، على بن ابی‌طالب(علیه‌السلام) است».[2] هم‌چنین او از «ابن عباس» نقل می‌کند: «مراد از عالم به كتاب در آيه مباركه، على بن ابی‌طالب(علیه‌السلام) است، كه عالم به تفسير و تأويل و ناسخ و منسوخ و حلال و حرام بوده است».[4]
اگر به منابع معتبر شیعه نگاه کنیم، خواهیم دید روایات متعددی وجود دارد که ائمه اطهار(علیهم‌السلام) فرموده‌اند منظور از این آیه، امیرالمومنین(علیه‌السلام) بوده و بعد از ایشان، این علم به امامان بعدی رسیده است؛ به طور مثال «یزید بن معاویه عجلی» می‌گوید از امام باقر(علیه‌السلام) راجع به تفسیر آیه «عنده علم الکتاب» پرسیدم؛ حضرت در پاسخ فرمودند: «ايّانا عنى، و علىّ افضلنا و اوّلنا و خيرنا بعد النّبى(صلّى‌اللّه‌عليه‌وآله): خداوند در اين آيه ما را اراده كرده است، و علىّ بن ابی‌طالب(علیه‌السلام) با فضيلتترين و مقدمترين و بهترين ماست، بعد از نبى مكرم(صلّى‌اللّه‌عليه‌وآله)».[5]
هم‌چنین از «ابو سعيد خدرى» روايت شده که از رسول خدا درباره آيه «عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْكِتاب» سئوال كردم؛ حضرت فرمود: این درباره وصى برادر من، سليمان بن داود است؛ عرض كردم: اى رسول خدا(صلّى‌اللّه‌عليه‌وآله) مراد از آيه «مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ» كيست؟ فرمود: برادر من علىّ بن ابی‌طالب(علیه السلام) است».[6]
روایات شیعه در این موضوع، بسیار زیاد است و به چند روایت ختم نمی‌شود؛ لذا هیچ شکی وجود ندارد که منظور از این آیه تنها امیرالمومنین(علیه‌السلام) بوده است و بعد از ایشان علم وی، به ائمه بعدی(علیهم‌السلام) رسیده است.
حال با این توضیح می‌گوییم: قرآن کریم از طرفی می‌فرماید علم کتاب، در نزد ائمه اطهار(علیهم‌السلام) است؛ و از طرفی دیگر می‌فرماید: «وَ عِنْدَهُ مَفاتِحُ الْغَيْبِ لا يَعْلَمُها إِلاَّ هُوَ وَ يَعْلَمُ ما فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ ما تَسْقُطُ مِنْ وَرَقَةٍ إِلاَّ يَعْلَمُها وَ لا حَبَّةٍ فِي ظُلُماتِ الْأَرْضِ وَ لا رَطْبٍ وَ لا يابِسٍ إِلاَّ فِي كِتابٍ مُبِين [انعام / 59] كليدهاى غيب تنها در نزد او است و جز او كسى آن را نمىداند، آن‌چه در خشكى و درياست مىداند، هيچ برگى(از درختى) نمىافتد، مگر اين‌كه او از آن آگاه است و هيچ دانهاى در مخفی‌گاه زمين و هيچ تر و خشكى وجود ندارد، مگر اين‌كه در كتابی آشكار ثبت شده است». از این آیه نتیجه می‌گیریم، خصوصیات و ویژگی‌های تمام اشیاء در کتاب مبین ثبت شده است و طبق آیه بالا علم به این کتاب در نزد امام است.
--------------------------------------
پی‌نوشت:
[1]. شواهد التنزيل، ص 307.
[2]. همان، ص 310.
[3]. ينابيع المودّة، ص 102، باب 30.
[4]. همان، ص 104.
[5]. الکافی، ج1، ص 229.
[6]. وسائل الشیعه، ج 27، ص 188.