چرا رو به قبله نماز مي خوانيم؟ مگر خدا همه جا نيست؟

بلي خداوند متعال در همه جا حضور دارد و به فرموده قرآن كريم «هو معكم أين ما كنتم: هركجا باشيد خداوند باشماست»(1) و «فأينما تولوا فثمَ وجه الله: به هر طرف كه رو كنيد خداوند در آن سوي است».(2) بنابراين، به شما حق مي دهيم كه اين پرسش را به ميان آورديد كه پس چرا به سوي كعبه نماز مي گزاريم؟ آيا خداوند در آنجا حضوري پررنگ تر دارد؟
در ابتدا شايسته است كه بدانيد، داشتن قبله اي واحد اختصاص به مسلمانان نداشته و ساير اديان نيز چنين بوده اند. براي مثال بيت المقدس كه قبله ي نخست مسلمانان محسوب مي شود در ابتدا قبله ي يهوديان بوده است. از اين رو، تا پيش از تغيير قبله از بيت المقدس به سوي كعبه، همواره پيامبر اسلام را سرزنش مي كردند كه اگر دين شما بر حق و دين ما باطل است پس چرا به سوي قبله ي ما نماز مي گزاريد؟
اين كه «خدا همه جا هست و به هر طرف كه رو كني روي او و سوي او است». اين نتيجه را نميدهد كه پس به هر طرف ميتوان نماز خواند. در همه جا بودن خداوند يك مطلب است و جهت نماز مطلب ديگر. كما اين كه خدا همه زبانها را ميداند ولي بايد نماز را به زبان عربي خواند و يا اينكه خدا موجودي زماني نيست ولي نماز بايد در زمان خاص خودش خوانده شود.
اما اين كه چرا به سوي كعبه نماز مي خوانيم؟ در جواب بايد گفت:
اولاً، كعبه يادگار بت شكن تاريخ و موحد استوار قامت زمان حضرت ابراهيم عليه السلام است و به ديگر تعبير، از قديميترين پايگاه هاي توحيد است و توجه به آن بيدار كننده خاطرات توحيدي ميباشد.(3) نمازبه سوي كعبه دستورپروردگاراست. همان خدايي كه فرموده است به هر طرف رو كنيد آنجا وجه خدا است و اينكه او از رگ گردن به انسان نزديكتر است، همو دستور داده است كه به هنگام نماز به طرف مسجدالحرام نماز بخوانيد.
ثانياً، اين كه تمامي مسلمانان به يك سو نماز بخوانند نوعي وحدت و اتحاد را ميان آنان رقم خواهد زد و نقطه ي مشترك قابل توجهي خواهد بود كه مي توانند همه را به يك سو متوجه سازد. برعكس، اين كه هركس به سويي كه بخواهد نماز بخواند تشتت و تفرقي نازيبا را در ميان آنان به وجود خواهد آورد و همين امر عامل گسستي ميان آنان خواهد شد. يعني نمازي كه مي بايست جان مايه ي توحيد و عاملي براي همگرايي مسلمانان شود به نحوي جهت افتراق و از هم گسستگي آنان خواهد شد. پرواضح است كه هرخرد بي پيرايه اي، همگرايي انسان هاي هم كيش را بر گسستگي و هم گسيختگي آنان ترجيح مي دهد.(4) به تعبير علامه طباطبايي، نمازگزاردن به سوي كعبه همه ي انسان ها را با تمامي اختلافات زماني و مكاني و نيز اختلاف در عقايد و افكار (حتي دو نفر را نمي توان يافت كه انديشه هاي يكسان با يكديگر داشته باشند)، به يك جهت متمركز مي كند و اين لطيف ترين روحي است كه مي توان در كالبد بشر دميد و به آنان انسجام بخشيد.(5)
ثالثاً، اين فرمان مي تواند آزمايشي براي انسان هايي باشد كه مدعي خداپرستي و سرسپردگي حضرت دوست مي باشند. بر فرض كه نماز خواندن هيچ فايده ي ويژه اي هم نداشته باشد، كه البته چنين نيست، نفس سرسپردن به فرمان حضرت حق و تسليم در برابر دستور خداوندي كه او را عليم و حكيم مي دانيم و شكستن و تحقير هواي نفس اثر مهمي است كه بر خواندن نماز به سوي كعبه مترتب است. يعني از آن روي كه خداي هستي ما را به اين امر فرمان داده است نماز گزاريم هرچند چرايي و فوايد و آثار آن را هم ندانيم. بي گمان پيدايش حالت تسليم در برابر پروردگار ما را به سوي بارگاه قرب ربوبي نزديك مي سازد و چه موهبتي بزرگ تر از نزديك شدن به حضرت دوست.

پاورقی:

1. سوره حدید، آیه 4.
2. سوره بقره، آیه 115.
3. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج1، ص415.
4. ر.ک: مکارم شیرازی، ناصر، همان. محسن قرائتی، تفسیر نور، ج1، ص188.
5. ر.ک: طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج1، ص337 به بعد.

منبع: نرم افزار پاسخ - مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات