چکیده: از آنجایی که در مورد ازدواج فامیلی، از یک طرف احتمال مشکلات ژنتیکی و بیماری‌های زیادی وجود دارد و از طرف دیگر، در روایات هم آمده است؛ «فرزندانی که از ازدواج فامیلی حاصل می‌شود ضعیف هستند.» پس، آیا بهتر نیست کارشناسان به اینگونه ازدواج‌ها اصلا هیچ توصیه‌ای نکنند؟
چه بسا عمده‌ترین دلیل از سوی افرادی که با ازدواج فامیلی، مخالفت می‌کنند، مشکلات و بیماری‌های ژنتیکی باشد. گرچه مسأله تشابهات ژنتیکی و بیماری‌های ارثی که امکان انتقال آن در ازدواج فامیلی بالاتر می‌رود، امری غیرقابل انکار است. امّا آیا واقعا امکان کنترل و پیشگیری اینگونه مسائل، قبل از ازدواج فامیلی نیست؟ ازاین رو در این باره، در صدد پاسخ به سوال یکی از کاربران سایت هستیم.
سوال:
از آنجایی که در مورد ازدواج فامیلی، از یک طرف احتمال مشکلات ژنتیکی و بیماری‌های زیادی وجود دارد و از طرف دیگر، در روایات هم آمده است؛ «فرزندانی که از ازدواج فامیلی حاصل می‌شود، ضعیف هستند.»[1] پس، آیا بهتر نیست کارشناسان به اینگونه ازدواج‌ها اصلا هیچ توصیه‌ای نکنند؟
پاسخ سوال:
اول اینکه؛ کارشناسان هیچ‌گاه به هیچ یک از ازدواج‌های فامیلی و یا غیر فامیلی توصیه اکید نمی‌کنند، بلکه هرکدام از این‌ها باخود مزایا و معایبی به همراه دارد که در نهایت حق تصمیم‌گیری با خود فرد است که کدامیک از این نوع ازدواج‌ها را بپسندد.
دوم اینکه؛ بطور کلی در دنیای کنونی، هیچ ازدواجی بی‌خطر نیست و این ذهنیت که ازدواج با فرد غریبه(غیرفامیلی)، بی خطر و بدون ریسک است و در مقابل ازدواج با فامیل، ریسک بالایی دارد، به هیچ وجه منشأ علمی ندارد.
معمولا در ازدواج‌های غیرفامیلی، احتمال خطری حدود ۲ تا ۳ درصد دارد و در مقابل، ازدواج‌های فامیلی به 4 تا 5 درصد می‌رسد.
از سویی دیگر؛ ازدواج با فامیل، بر حسب درجه و رتبه فامیلی متفاوت است. ازدواج فامیلی درجه یک (مانند ازدواج برادر و خواهر و یا ازدواج هریک از پدر و مادر با فرزند) و ازدواج فامیلی درجه دو (مانند ازدواج عمو با برادرزاده یا ازدواج دایی با خواهر زاده) که این دو گروه از منظر شرع و نیز در اکثر ادیان الهی حرام است. امّا برفرض عدم حرمت، اینگونه ازدواج‌ها به دلیل تشابه ژنی زیاد، خطر تولد فرزند مبتلا به ناهنجاری‌ها و عقب ماندگی‌های ذهنی در آن بسیار زیاد است.
ولی در ازدواج فامیلی درجه سه(مانند ازدواج پسرعمو با دخترعمو یا دخترخاله با پسرخاله) که به فراوانی در اطرافمان وجود دارد و مورد نظر سوال کننده نیز هست، مانع خاصی وجود ندارد؛ مشروط به اینکه در شجره فامیلی و خویشاوندی نزدیک دو طرف، بیماری شناخته شده ژنتیکی یا عقب ماندگی ذهنی و یا ناهنجاری‌های عمده، وجود نداشته باشد. برهمین اساس، لازم است قبل از ازدواج فامیلی، با مراجعه به مشاور ژنتیک، در این خصوص مشورت شود و از مشکلات احتمالی پیشگیری کرد.
سوم اینکه؛ براساس آموزه‌های دینی، ازدواج فامیلی علاوه بر اینکه مکروه نیست، بلکه به نظر بعضی از علما، مستحب نیز می‌باشد. گرچه برخی از علما حکم به کراهت ازدواج فامیلی داده‌اند[2] ولی حداقل برای مباح بودن ازدواج فامیلی، همین بس که امام علی(علیه‌السلام) و فاطمه زهرا(سلام‌الله‌علیها) باهم فامیل بودند و یا ازدواج پیغمبراکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) با دخترعمه‌اش، زینب و یا اینکه امام سجاد(علیه‌السلام) با دختر امام حسن(علیه‌السلام) ازدواج کرد. از طرفی از آنجایی که پیامبر اکرم و ائمه(علیهم‌السلام) معصوم بودند، حتی عمل مکروه نیز از آنان بعید بوده است.
بنابراین، نهی‌ای که در روایات نسبت به اینگونه ازدواج‌ها آمده است، نه تنها نهی تحریمی(حرام) نیست، بلکه نهی کراهتی(مکروه) هم نمی‌باشد و تنها نهی ارشادی است؛ بدین صورت که اگر مثلا اینگونه ازدواج‌ها، مشکلات و بیماری‌های ژنتیکی به همراه نداشته باشد، مشکلی نخواهد داشت.(امّا اگر هم داشته باشد، مکروه و یا حرام نیست.) حتی اگر اعتقاد به کراهت اینگونه ازدواج‌ها هم داشته باشیم، باعث نمی‌شود که اینگونه ازدواج‌ها در صورت علم به نبود مشکل ژنتیکی(که با مشورت از مشاوران ژنتیک بدست می‌آید)، مسأله‌ای داشته باشد.
در نتیجه اگر از نظر آزمایشات ژنتیکی و مشاور ژنتیک، مسأله‌ای نداشته باشد، ازدواج فامیلی هیچ‌گونه مشکلی از این جهت نخواهد داشت.
پی‌نوشت:
[1]. از پیامبر خدا نقل است که فرمود: «با غریبه ازدواج کنید، تا فرزند ضعیف نیاورید.»[المَجازات النّبویة، شریف رضی، ص92] همچنین از امام صادق(علیه‌السلام) نقل شده است که فرمود: «با خویشان نزدیک، ازدواج نکنید؛ چرا که فرزند ضعیف، پدید می‌آید.»[المَحجَّة البَیضاء، فیض کاشانی، ج3، ص94]
[2]. به عنوان نمونه، رجوع کنید: بهداشت و تنظیم خانواده، تهران: اداره کل بهداشت عمومی و پیشگیری (وزارت بهداشت)، 1373، ص121 (پاسخ آیت الله ناصر مکارم شیرازی به پرسش دانشکده علوم پزشکی ایلام)
جهت مطالعه بیشتر:
- مزایا و معایب ازدواج فامیلی