خدمات مسلمانان به علم ریاضی

تمدن اسلامی توجه زیادی به علم و علوم آموزی داشته است، ولی متأسفانه، در دوران کنونی تلاش شده است که اسلام را دینی مخالف علم و دانش معرفی کنند، از این‌رو ما تلاش می‌کنیم، به قسمتی از این علوم، که در بستر تمدن اسلامی رشد کرده است اشاره کنیم.

علوم رياضى مانند ساير علوم مادى با ترجمه كتاب‏‌هاى هندى، ايرانى و يونانى به جامعه اسلامى راه يافت؛ و در دامان پربار اسلامى رشد يافت و به شكوفايى رسيد. در همان زمانی که مسلمانان به پیشرفت‌های بزرگی در ریاضیات رسیده بودند، در تمام اروپا تنها یک ریاضی‌دان مشهور به نام «آلکوین» وجود داشت که دانش او از بعضی اصول مقدماتی تجاوز نمی‌کرد.[1] این در حالی است که مسلمانان در شاخه‌های مختلف ریاضیات تأثیرگذار بوده‌اند به گونه که در برخی از رشته‌ها نوآوری داشته و در برخی از آن‌ها مبدع بوده‌اند، که در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:

1. هندسه: مسلمانان در هندسه، کار یونانیان را دنبال کردند و اصول اقلیدس را شرح و ترجمه نمودند.[2] مسلمانان در هندسه چندان نوآوری نداشتند، ولی با ترجمه و شرح آثار یونانیان، در واقع نگذاشتند این علم به فراموشی سپرده شود و آن را حفظ کردند و می‌توان گفت که اروپاییان، هندسه‌ی یونان را از مسلمانان گرفتند.[3]

2. هندسه تحلیلی: مسلمانان با ترکیب جبر و هندسه، اصول هندسه تحلیلی دکارت را به وجود آوردند. «کارادوو» می‌گوید: اعراب هندسه دانان خوبی بودند و از همین جهت نمی‌توانستند جبر را بدون کمک از پایه‌های هندسی ادراک و توصیف کنند. وی می‌گوید: ما اعتراف می‌کنیم که مسلمانان حداقل 250 سال قبل از اروپاییان این مسائل را می‌دانستند.[4] همچنین «گوستاولوبون» می‌نویسد: «مسلمین به قدری در جبر و مقابله پیشرفت کردند که می‌توان گفت مبدع این علم هستند.»[5] اولین بار مسلمانان، جبر را وارد مرحله‌ی علمی کردند و از جبر در هندسه استفاده نمودند که این سبب بسط هندسه‌ی تحلیلی گردید.[6]

3. مثلثات سطحی و حجمی: نوسنده کتاب «متفکران اسلام» می‎نویسد: یونانیان با حل مسائل از طریق مثلثات آشنایی نداشتند. بطلمیوس هم با وتر و چهار ضلعی کار می‌کرد. این مسلمانان بودند که سه ضلعی (مثلث) و مسائل مربوط به آن را مطرح کردند.[7] در واقع مسلمانان پایه گذار مثلثات سطحی و حجمی بودند. پس حق این است که علم مثلثات را علم اسلامی بخوانیم. گوستا لوبون درباره‌ی علم ریاضی در اسلام می‌گوید: «این اعراب بودند که منحنی را بر مثلثات داخل نموده و جیب را به جای وتر استعمال کردند. علم جبر را بر هندسه تطبیق کرده و معادلات مکعبه را حل نمودند. درعلم مخروطات تحقیقات عمیقی نموده و علم مثلثات کروی را به کلی عوض کردند.»[8]

4. استفاده از اعداد: مسلمانان با اینکه مخترع اولیه اعداد نبودند، ولی آن را به همگان آموختند. به گفته‌ی هونکه، تمام ملت متمدن امروز، از اعدادی استفاده می‌کنند که زمانی مسلمانان به اروپاییان یاد دادند.[9] نخستین شخص اروپایی که به یاد گیری ریاضیات پرداخت، ژرور فرانسوی بود که بعدها به مقام پاپی رسید و لقب سیلوستر دوم گرفت. وی در سفر به اسپانیا با ریاضیات مسلمانان آشنا شد و پس از بازگشت به اروپا، به ترویج ارقام عربی پرداخت. او برای نخستین بار استعمال چرتکه را در اروپا رایج کرد. هر چند ژرور، هنوز با کاربرد عدد صفر آشنایی نداشت، رواج اعداد ساده مسلمانان توسط او، سبب تحول در محاسبات اروپائی و سهولت کار ایشان شد.

______________________________________
پی‌نوشت
[1]. حکیمی، محمدرضا، دانش مسلمین، بی جا، نشر فرهنگ اسلامی، بی تا، ص151-152.
[2]. همان، ص152.
[3]. حلبی، علی اصغر، تاریخ تمدن اسلام، بی جا، چاپ و نشر بنیاد، 1365، ص261.
[4]. عطائی اصفهانی، م.ع، تابش اسلام در اروپا، قم، انتشارات عصر ظهور، 1378، ص148.
[5]. گوستاولوبون، تمدن اسلام عرب، ترجمه سید محمد تقی فخرداعی گیلانی، تهران، چاپ خانه مجلس، 1316، ص601.
[6]. زرین کوب، عبدالحسین، کارنامه اسلام، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1348،ص61.
[7]. دو وو، کارا، متفکران اسلام، ترجمه احمد آرام، جلد اول و دوم، بی جا، نشر فرهنگ اسلامی، 1363، ص146-147.
[8]. عطائی اصفهانی، م.ع، تابش اسلام در اروپا، قم، انتشارات عصر ظهور، 1378،ص150.
[9]. هونکه، زیگرید، فرهنگ اسلام در اروپا، ترجمه مرتضی رهبانی، بی جا، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1370، ص98.