اسرار «نیت» از مناسک حج

حج برای نزدیک شدن و اتصال انسان به صاحب‌خانه است و تنها حرکات، اعمال و الفاظ نیست، حج برای این نیست که چند سنگ و چوب را ملاحظه کنید و برگردید، حج برای این نیست که خانه را ببینید و برگردید. شما هر صحنه‌ای از صحنه‌های عشق‌آفرین را که بخواهید ترسیم کنید، جلوه‌گاهش حج است. جلوه‌گاه «جهاد» ، «ایثار» ، «از خودگذشتگی» ، «شجاعت» ، «شهامت» ، «وحدت» ، «ذکر» ، «ارتباط با خدا» ، «لقاءاللَّه» و...حج است.[1]

حضرت امام خمینی(رحمه‌الله‌علیه) زیارت خانه خدا را تنها به زیارت ظاهری تفسیر نمی‌کنند معنی و محتوای حجّ با این صورت، نه تنها بی‌خاصیت و بی‌ثمر است، بلکه به دلیل این‌که در جهت اهداف شوم دشمنان اسلام است، برای اسلام و جامعه اسلامی زیان‌آور نیز می‌باشد.

چنین حجی با حقیقت حج و اهداف متعالی و ملکوتی‌اش از ریشه متفاوت است، هم از نظر فلسفه و هم از نظر محتوی، هم از نظر حاجی و زائران بیت‌اللَّه و هم از نظر کارگزاران حج.

این حج، چیزی جز یک سفر سیاحتی و زیارتی نیست؛ یک سفر تفریحی برای دیدن قبله و مدینه، و برای تکرار یک سلسله الفاظ بی‌معنا و انجام یک سلسله حرکات بی‌محتوی است. حاجی نمی‌داند چرا دور خانه (کعبه) می‌گردد؟ نمی‌داند برای چه سعی بین صفا و مروه می‌کند؟ نمی‌فهمد که چرا احرام می‌بندد و نمی‌داند فلسفه رمی جمرات و قربانی کردن چیست؟[2]

از نظر بزرگانی هم‌چون امام خمینی(رحمه‌الله‌علیه): «حج، بسان قرآن است که همه از آن بهره‌مند می‌شوند، ولی اندیشمندان و غواصان و درد آشنایان امت اسلامی، اگر دل به دریای معارف آن بزنند و از نزدیک شدن و فرو رفتن در احکام و سیاست‌های اجتماعی آن نترسند، از صدف این دریا گوهرهای هدایت و رشد و حکمت و آزادگی را بیشتر صید خواهند نمود و از زلال حکمت و معرفت آن تا ابد سیراب خواهند شد».[3]

با توجه به این بیانات، در صدد هستیم به گوشه‌ای از اسرار مناسک حج اشاره‌ای مختصر داشته باشیم تا حج ما همراه با معرفت و شناخت باشد. در نوشتار قبلی به اسرار یکی از واجبات احرام «پوشیدن لباس دوخته نشده» اشاره کردیم؛ در این نوشتار به حقیقت و حکمت «نیت» که یکی دیگر از واجبات احرام است خواهیم پرداخت:

حقیقت نیت چیست؟
نیّت به معنای قصد و تصمیم گیری برای انجام کار است. همین که انسان بداند چه کاری و با چه منظوری انجام می‌دهد، دارای نیت است. نیت، جان عمل است. این‌که می‌گویند در هنگام عبادت نیت کنید، به این معنا نیست که مثلاً هنگام خواندن نماز انسان در ذهن خود ترسیم کند که چهار رکعت نماز ظهر به جا می‌آورم قربة الی الله؛ بلكه نيت، يعنی قصد، يعنی مقصد داشتن، هدف داشتن و در اصطلاح دينی، نيت به اين معناست كه انسان در عبادتش قصد كند كه به رنگ خدا در آيد، با پرستش خداوند متعال، به شكل او در آيد و مظهر وجود و اسماء و صفات او شود و به خدای متعال نزديك گردد.

به خصوص در زمينه زندگی عرفانی و عبادت خداوند متعال، يكی از مسايل بسيار مهم، مساله «نيّت» است. «نيّت» روح هر عبادتی به شمار می‌آيد و ارزش عبادت، ارتباط تامّ و تمام به نيّت انسان دارد. اگر نيّت عبادت درست نباشد، آن عبادت هر چه هم حجم آن زياد باشد، كمترين فايده را برای انسان نخواهد داشت.

نیّت، انبعاث و پرش روح است. اگر انسان از طبیعت پر کشید و بالا آمد، می‌گویند نیّت کرده وگرنه مفهوم ذهنی است و حداقل عبادت ما این است که واجب ادا شود و اعاده و قضا نخواهد. اما آن نیّتی که باطن عمل به آن وابسته و از عمل بالاتر است، انبعاث روحی است که روح پرواز می‌کند.[4]

انبعاث از ریشه «بعث» به معنی به حرکت در‌آوردن، بیدار شدن و روانه کردن است، اینکه گفته می‌شود «نیّت انبعاث و پرورش روح است» بدین معناست که روح انسان با نیّت بیدار می‌شود و به حرکت در می‌آید و از خلق به ملکوت پرواز می‌کند، حقیقت نیّت به حرکت در‌آوردن روح و بیداری روح است، این است که روح انسان به طور کامل به ملکوت رو کند و به زخارف و مظاهر فریبنده دنیوی پشت کرده و روح خود را به سوی ملکوت اعمال به پرواز در آورد، اگر غیر این باشد حقیقت نیّت محقق نشده و لقلقه زبانی بیش نخواهد بود.

بنابراین حاجی وقتی نیّت می‌کند، بایستی به حقیقت نیّت واقف باشد. در حقیقت نیّت احرام، به این نیست که بگوید احرام می‌بندم «قربه الی الله» بلکه این است که حاجی از خلق به سوی حقّ سیر کند، خود را از مظاهر دنیا پاک کرده و روح خود را به ملکوت به پرواز در آورد و از طبیعت پر کشیده و به ملکوت صعود کند.[5]

...............................................................................

پی نوشت
[1] به نقل از: آیت الله ری شهری،میقات حج جلد 2 ص 25.
[2] پیام استقامت، ص 7.
[3] همان، ص 8.
[5] برای مطالعه بیشتر ر.ک: امام خمینی،سرّالصلاة ج: 1 ص 12؛ جوادی آملی صهبای حجّ ص361.