آیا شهادت پیامبر توسط زن یهودی صورت گرفت؟

پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) پس از 23 سال تلاش در امر رسالت، در سن 63 سالگی  دار فانی را وداع گفت. اما در این‌که رحلت پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) چگونه بوده و آیا ایشان به شهادت رسیدند یا خیر؟ میان مورخین و عالمان مسلمان اختلاف وجود دارد. برخی علت وفات حضرت را مسمومیت می‌دانند و برخی نیز علت وفات را عاملی طبیعی مانند بیماری می‌دانند. آن گروهی که مسمومیت را علت اصلی وفات دانسته‌اند بر دو دسته شده‌اند:
1. دسته‌ای که اکثریت مسلمانان را تشکیل می‌دهند و معتقدند مسمومیت حضرت به دست زن یهودی در جریان پس از فتح خیبر، عامل اصلی وفات حضرت بوده است.
2. و دسته‌ای دیگر با رد این‌که این مسمومیت به دست زن یهودی، عامل اصلی شهادت حضرت باشد، معتقدند مسمومیت دیگری عامل قتل حضرت بوده است مانند مسمومیت به دست منافقین یا مسمومیت به دست برخی از همسران حضرت.

این دسته اخیر، خود دو گروهند:
الف): گروهی که اصل مسمومیت در جریان فتح خیبر را می‌پذیرند ولیکن به دلائلی، مسمویت خیبر را عامل اصلی قتل پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) نمی‌دانند.
ب): گروهی که در کل و از اصل، مسمومیت حضرت به دست آن زن یهودی در فتح خیبر را نمی‌پذیرند. 
ما در دو پست[1] به هشت دلیل از دلائل این دو گروه اخیر [یعنی آن دسته‌ای که عامل اصلی قتل حضرت را مسمومیت در فتح خیبر نمی‌دانند] اشاره کردیم و اکنون ادامه ادله‌ی آنان را ذکر می‌کنیم. 

دلیل نهم: تحقیق نکردن پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) از فرستنده غذا، بعید به نظر می‌رسد.
چطور ممکن است که پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) بدون آن‌که تحقیق کنند از دست زنی که در جنگ خیبر، پدر و عمو و برادر و شوهرش را کشتند طعامی به عنوان هدیه دریافت کند و از آن بخورد؟! رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله) از کینه و دشمنی یهود نسبت به مسلمانان با خبر بود و بارها اقدامات یهود به سحر و نیز ترور خویش را دیده بود، لذا بعید به نظر می‌رسد که حضرت به راحتی هدیه این زن یهودی را بپذیرید و هم به خود و هم به سایر اصحاب اجازه دهد که از این غذا تناول کنند.[2]
به‌ علاوه اینکه ذبیحه‌ [و قربانی] کافر نیز مساله‌ای دیگر است که باید در موردش تامل کرد که آیا آن روز تحریم شده بود یا نه؟[3]

دلیل دهم: پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) آن زن یهودیه را قصاص نکرد
در برخی نقل‌ها آمده است که پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) آن زن یهودی را قصاص نکرده بلکه او را بخشیده است.[4] و در برخی از اخبار نیز آمده است که آن زن، اسلام آورده است و حضرت، آن او را رها کرد.[5]
البته در رد این استدلال باید گفت که در مقابل این نقل‌ها، روایات دیگری وجود دارد که پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) این زن را قصاص کرد.[6] 
برخی در جمع بین دو این دسته روایات و اخبار متعارض گفته‌اند: «پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) تا زمانی که «بشر بن براء» از مسمومیت آن غذا نمرده بود مانع قتل آن زن شد، اما پس از آنکه بشر مرد، حضرت آن زن را به خانواده بشر تحویل داد و آنها او را قصاص کردند».[7] بنابراین، این دلیل، دلیل مناسبی به نظر نمی‌رسد.

دلیل یازدهم: وجود تناقضات بسیار در گزارش ماجرای مسمومیت پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) در فتح خیبر
1. در برخی روایات آمده است که رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله) به آن زن یهودی فرمود: «خدا تو را موفق به قتل من نمی‌کند» و درست در مقابل آن، روایاتی را می‌بینیم که رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله) قبل از وفاتش خبر می‌دهد که منشأ بیماریش، مسمومیت به دست زن یهودی است.[8] و [9]
2. دسته‌ای از روایات می‌گویند: حضرت آن غذای مسموم را اصلا در دهان‌شان نگذاشتند و نخوردند و در مقابل، برخی دیگر از روایات می‌گویند که حضرت پیش از آگاهی به مسمومیت آن غذا، لقمه‌ای از آن را خورد. و روایات دیگری نیز می‌گویند حضرت لقمه‌ای در دهان گذاشت و پس از آگاهی از مسومیتش آن را از دهان بیرون انداخت. و برخی اخبار نیز می‌گویند حضرت با آن‌که از مسمومیت غذا آگاهی یافت، با معجزه‌ی خویش در آن غذا تصرف کرده و به اصحاب خویش دستور داده تا از آن یخورند و خودشان نیز از آن خوردند و با معجزه‌ی حضرت، آن سم در بدن ایشان و اصحابش اثر نکرد.[10] و [11]

3. نمونه‌ی دیگری از آن تعارضات، گزارشات متعدد و متناقض درباره‌ی عاقبت آن زن یهودی است: در برخی روایات، گفته شده که حضرت آن زن یهودی را به قتل رسانده و در برخی نیز آمده است که پس از قتل، به صلیب نیز کشیده شد.[12] در اخبار دیگری آمده است که حضرت او را بخشید و در برخی دیگر آمده است که ابتدا او را بخشید، اما پس از مرگ بشر بن براء، آن زن را قصاص کرد.[13]
4. در برخی روایات آن کسی که از خوردن غذای مسموم مرده بود را بشر بن براء بن معرور دانستند و در برخی روایات دیگر آن را براء بن معرور و در برخی دیگر، مبشر بن براء.[14] و [15]
5. در برخی از روایات، جماعتی از یهود به عنوان دسیسه کننده در امر مسمومیت دانسته شده و در برخی دیگر، تنها زنی یهودی به نام «زینب بنت حارث».[16]

6. برخی از روایات، فقط بشر بن براء را به عنوان تنها هم‌غذای با حضرت دانسته‌اند و در برخی دیگر سه نفر را به عنوان همراهان حضرت در آن ضیافت معرفی کرده‌اند و در دسته‌ای دیگر از روایات، تعداد بیشتری از صحابه [یعنی تا ده نفر] در خوردن غذا با حضرت همراه  بوده‌اند.[17]
7. روایاتی می‌گویند حضرت و همراهانش پس از آنکه دانستند غذا مسموم است، دیگر از آن غذا نخوردند. و در مقابل، روایاتی هستند که می‌گویند حضرت پس از آن‌که دانستند این غذا سمی است «بسم الله الرحمن الرحیم» گفت و سپس دعایی خواند و به همراهان خود فرمود از آن غذا بخوردند و خودشان نیز از آن خورد.[18]

نتیجه‌گیری: 
در این سه پست، به ادله کسانی که عامل اصلی وفات حضرت را مسمومیت به دست زن یهودی نمی‌دانند به طور مبسوط پرداختیم. گرچه ادله‌ی آنان بیش از این مقدار است، اما ادله اصلی آنان را به عرض رسانیدیم. هدف برخی از آن‌ها در اقامه آن دلائل، این است که توطئه در قتل را به کلی منکر شوند و وفات حضرت را ناشی از عواملی طبیعی مانند بیماری ذات الجنب و یا تب شدید و سر درد بدانند و هدف برخی دیگر از آنان این است که می‌خواهد مسمومیت دیگری را عامل قتل و شهادت حضرت معرفی کنند و نوک پیکان اتهام را از سوی یهودیان دور کرده و به سوی منافقین و یا برخی از همسران پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) متوجه سازند و البته برای این امر نیز دلائل متعددی اقامه کردند که نقد و بررسی آن دلائل‌شان، مجال دیگری را می‌طلبد. 

در هر حال، در میان تمامی منابعی که در مورد وفات پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) گزارش داده‌اند می‌توان به‌راحتی ادعا کرد که در مورد شهادت حضرت به وسیله‌ی سم، تواتر معنوی بلکه حتی تواتر لفظی وجود دارد. لذا، اقوال آن دسته‌‌ی اندکی که وفات حضرت را به واسطه عامل طبیعی می‌دانند یارای مقاومت در برابر این تواتر را ندارد. اما در این‌که واقعا این مسمومیت، کدام مسمومیت است؟ و دسیسه‌کنندگان و قاتل و یا قاتلان حضرت چه کسانی هستد؟ و این‌که این مسمومیت چه زمانی واقع شده است؟ میان عالمان مسلمان اختلاف وجود دارد. ادله کسانی را که مسمومیت توسط یهودیان را عامل شهادت نمی‌دانند به طور مفصل بیان کردیم، اما لازم است در مقالات دیگری، اولا: ادله‌‌ای را که این گروه به واسطه آن، برخی همسران حضرت را عامل مسمومیت و قتل ایشان می‌دانند، ذکر و بررسی کینم و ثانیا: به دلائل کسانی که همان مسمومیت توسط یهود را عامل شهادت می‌دانند اشاره کنیم. 

___________________________________
پی‌نوشت
[1]. پست شماره 1: «دلایل تردید در شهادت پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله)»؛ و پست شماره 2: «دلائل ابهام شهادت پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) به دست زن یهودی».
[2]. ر.ک: الصحيح من سيرة النبی الأعظم، سيد جعفر مرتضى عاملی، المركز الإسلامي للدراسات، چاپ اول، 1427ق-2006م، ج33، فصل سوم: رسول الله مات شهیدا، مشاهده متن؛/ و مقاله ابوفاطمه العذاری: «اغتيال محمد(صلی‌الله‌علیه‌وآله) من القاتل؟ إشاعة الشاة من اليهودية»؛/ و به مقاله سید محمد صادق وفایی: «آیا پیامبراکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) به شهادت رسیده است؟».
[3]. ر.ک: به مقاله سید محمد صادق وفایی: «آیا پیامبراکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) به شهادت رسیده است؟».
[4]. «قالوا: ألا نقتلها؟ قال(صلی‌الله‌علیه‌وآله): لا». اصحاب گفتند: این زن را نکشیم؟ حضرت فرمود: نه. السنن الکبری، ابی بکر احمد بن حسین بن علی البیهقی(458ق)، تحقیق: محمد عبدالقادرعطا، بیروت، دارالکتاب العلمیة، چاپ سوم، 1424ق-2003، ج8، 82، تصویر کتاب؛/ و الدیباج علی صحیح مسلم بن الحجاج، جلال الدین عبدالرحمن بن ابی بکر سیوطی، تحقیق: ابواسحاق الحوینی الاثری، عربستان، دار ابن عفان للطباعة و النشر، چاپ اول، 1416ق-1996م، ج5، ص207، تصویر کتاب؛/ و عمدة القاری فی شرح صحیح البخاری، بدرالدین ابی محمد محمود بن احمد عینی، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، 1421ق-2001م، ج15، ص126، تصویر کتاب؛/ و المعجم الأوسط، أبوالقاسم سليمان بن أحمد طبرانی، ریاض، مكتبة المعارف، 1405ق-1985م، ج3، ص210، ح2438، تصویر کتاب؛/ و منة المنعم فی شرح صحیح مسلم، صفی الرحمن مبارکفوری، ریاض، دارالسلام للنشر والتوزیع، چاپ اول، 1420ق-1999م، ج3، ص450، تصویر کتاب.
[5]. «ذكر معمر فی جامعه عن الزهری أنها اليهودية التی كانت دست الشاة المسمومة للنبی(صلى‌الله‌عليه‌وسلم) فأسلمت فتركها النبی(صلى‌الله‌عليه‌و‌سلم) انتهى». الإصابة فی تمييز الصحابة، أحمد بن علی بن حجر أبوالفضل عسقلانی شافعی، ج7، ص670، رقم11233.
[6]. «وقال غيره [یعنی غیر الزهری] إنه قتلها وقيل إنما قتلها قصاصا لبشر بن البراء لأنه كان أكل معه من الشاة فمات بعد حول». همان، ج7، ص670، رقم 11223.
[7]. عمدة القاری فی شرح صحیح البخاری، پیشین، ج15، ص126، تصویر کتاب.
[8]. ابن اسحاق گزارش می‌دهد: «رسول خدا در معرض وفات خود به «امّ بشر» خواهر «براء بن معرور» که برای عیادت وی آمده بود گفت: از همان خوراکی که با برادرت در «خیبر» خورده، اکنون رگ دلم قطع می شود. بدین جهت مسلمانان رسول خدا را علاوه بر افتخارات نبوّت دارای مقام شهادت هم می‌دانستند». السيرهَ النبويّه، ابن هشام، بيروت، دارالقلم، ج3، ص352؛/ و تاريخ الطبری، محمد بن جرير طبری، دارالکتب العلميه، ج2، ص138؛/ و الکامل فی التاريخ، ابن اثير، دارالاحياء التراث العربی، ج1، ص598-599.
[9]. ر.ک: الصحيح من سيرة النبی الأعظم، پیشین، ج33، فصل سوم: رسول الله مات شهیدا، مشاهده متن.
[10]. «...فأرسل إلى صاحبتها فقال: أ سممت طعامك هذا؟ قالت: نعم أحببت إن كنت كاذبا أن أريح الناس منك و إن كنت صادقا علمت أن الله سيطلعك عليه فقال رسول‌‌الله(صلى‌الله‌عليه‌و‌سلم): اذكروا اسم الله و كلوا فأكلنا فلم يضر أحدا منا شيئا». حاکم: این حدیث صحیح السند است و ذهبی در التلخیص: این حدیث صحيح است. المستدرك على الصحيحين و فی هامشه کتاب التلخیص للذهبی، حاكم نیشابوری، ج4، ص122، ح7090.
[11]. ر.ک: الصحيح من سيرة النبی الأعظم، پیشین، ج33، فصل سوم: رسول الله مات شهیدا، مشاهده متن.
[12].  السيرة الحلبية، بیروت، دارالمعرفة، ج2 ص769؛/ و السنن الكبرى، بيهقی، ج8، ص47؛/ و عمدة القاری، ج15، ص91؛/ و إمتاع الأسماع، احمد بن علی مقریزی، ج1، ص316؛/ و مجمع الزوائد و منبع الفوائد، أبوالحسن نورالدين علی بن أبی بكر بن سليمان الهيثمی، ج8، ص296؛/ و سبل الهدى والرشاد فی سیرة خیر العباد، محمد بن یوسف صالحی شامی، ج5، ص155.
[13]. ر.ک: الصحيح من سيرة النبی الأعظم، پیشین، ج33، فصل سوم: رسول الله مات شهیدا، مشاهده متن.
[14]. المغازی، واقدی، ج2، ص679؛/ و إمتاع الأسماع، ج13، ص350.
[15]. ر.ک: الصحيح من سيرة النبی الأعظم، پیشین، ج33، فصل سوم: رسول الله مات شهیدا، مشاهده متن.
[16]. همان.
[17]. همان.
[18]. همان.