با بالا رفتن سن آدمی قوای بدنی نیز تحلیل رفته و رو به سستی و ضعف می‌رود؛ اما قوای عقلی و علمی آدمی رو به قوت است.
گفته شد که مهم‌ترین دلیل منکرین خداوند متعال انکار روح است. آنان انسان را همین بدن عنصری و مادی دانسته و چیزی به اسم روح که بعد غیر مادی انسان باشد را قبول ندارند. ما در مطالب گذشته[1] دلایلی بر رد گفته آنان ارائه کردیم. در این نوشتار دلیل دیگری بر اثبات روح را مورد بررسی قرار می‌دهیم:
این دلیل عبارت است از ضعیف شدن قوای جسمانی و قوی‌تر شدن قوه تحلیل و فهم آدمی؛ امام خمینی(رحمه‌الله‌علیه) در شرح این دلیل می‌نویسد:
به اتفاق اطبا و علمای معرفه الاعضاء و حکم تجربه، تمام اجزای بدن انسان، از ام الدماغ، که مرکز ادراکات و محل ظهور قوای نفس است، تا آخرین اجزاء کثیفه صلبه بدن، از سن سی و پنج سالگی یا سی سالگی به بعد، رو به انحطاط و نقصان گذارد و به افق ضعف و سستی نزدیک شود. و ما خود نیز تجربه کردیم که ضعف و سستی در تمام قوا نمایان شود. ولی در همین موقع، یعنی از سن سی یا چهل به بعد، قوای روحانیه و ادراکات عقلیه کامل‌تر گردد و رو به ترقی و اشتداد گذارد. لذا این نتیجه حاصل آید که قوای ادراکیه عقلیه جسمانی نیست؛ چه اگر جسمانی بودی، چون سایر قوای جسمانی رو به ضعف گذاشتی. و نتوان توهم کرد که از کثرت اعمال قوای فکریه و حصول تجربه قوای عقلیه قوی گردیده، زیرا که تمام قوای جسمانیه با کثرت اعمال آن و به کار انداختن آن رو به انحلال و زوال رود نه رو به قوت و کمال؛ و این خود دلیلی بر این است که قوای عقلیه جسم و جسمانی نیست».[2]
این مساله در تمامی علوم جاری است، مثلا در علم پزشکی، کسی که سنی بالاتر و تجربه‌ی بیشتری دارد، بیشتر مورد توجه است و نظر او مهم‌تر، آیا هیچ شخص عاقلی می‌تواند بگوید این پزشک چون پیر شده، دیگر نظراتش به درد نمی‌خورد و در تشخیص و علم نیز ضعیف شده است؟ بر عکس انسان معمولا در هر علمی سراغ با تجربه‌ترین و ماهرترین آن رشته می‌رود، نه جوان‌ترین و قوی‌ترین آن‌ها از حیث قوای بدنی.
خلاصه این دلیل این است که قوای جسمانی از میان‌سالی به بعد، روز به روز تحلیل رفته و ضعیف می‌شود، اما قوای روحی و علمی و تشخیص انسان، قوی‌تر شده و مسائل را بهتر تجزیه و تحلیل می‌کند و تشخیص می‌دهد. لذا اگر تمام قوای انسان مادی و عنصری باشد، لازم بود همراه با دیگر قوای جسمانی، این قوا نیز رو به زوال و سستی و ضعف برود، اما چنین نیست و قوی‌تر می‌شوند.
در نتیجه: چون همه بدن رو به ضعف می‌رود و این خصوصیت جسم است، از طرفی با بلا رفتن سن آدمی، قوه ادراک و تجزیه و تحلیل انسان قوی‌تر شده، پس این قوا مادی نیست و غیر جسمانی است.
_________________________________________
[1]. به این مطلب و این مطلب مراجعه کنید.
[2]. معاد از دیدگاه امام خمینی(ره)(تبیان آثارموضوعی(دفترسی ام)، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، فروغ السادات رحیم پور، مؤسسه چاپ و نشر عروج، چاپ هفتم، 1392 ش، ص 46.