معرفی غالیان و دستور به دوری از آنان، یکی از راه‌کارهای ائمه(علیهم‌السلام) برای مقابله با جریان غلو بود.
جریان غلو، یکی از مهم‌ترین فتنه‌هایی است که مذهب شیعه را تهدید می‌کند، به همین خاطر ائمه اطهار(علیهم‌السلام) به شیوه‌های مختلف با این جریان به مقابله برخواستند که گاه به صورت پیش‌گیری و گاه با بیان انزجار از این اندیشه و سرکردگان این اندیشه بود.
اما این‌ها تنها شیوه حضرات معصومین(علیهم‌السلام) برای مبارزه با غالیان نبود، بلکه ایشان برای این‌که جلوی نفوذ این جریان را بگیرند، از راه‌کارهای دیگری نیز بهره می‌بردند که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم:
1. فرمان به فاصله‌گیری
امامان شیعه(علیهم‌السلام) به پیروان خویش دستور داده بودند که از هر کسی که به نحوی با این جریان در ارتباط بوده، دوری کنند. به عنوان نمونه امام صادق(علیه‌السلام) در این زمینه می‌فرماید: «مراقب جوانان خود باشید که غالیان آن‌ها را فاسد نکنند. همانا آن‌ها بدترین مخلوقات خدا هستند؛ عظمت خدا را کوچک شمرده‌اند و برای بندگان خدا ادعای ربوبیت می‌کنند!»[1] همچنین ایشان پس از آن که به اصحاب خود درباره خطر ابوالخطاب و سایر غالیان هشدار داد، می‌فرماید:«با آن‌ها نشست و برخاست نکنید، با آن‌ها آب و غذا نیاشامید، با آن‌ها دوستی برقرار نکنید و به آن‌ها ارث ندهید.»[2] امام صادق(علیه‌السلام) درباره عواقب تخلف از این امر، به برخی از پیروانش فرمود: «کمترین چیزی که موجب خارج شدن فرد از ایمان می‌شود، مجالست با غالیان، شنیدن کلام آن‌ها و تصدیق آن‌هاست.»[3]
امام رضا(علیه‌السلام) نیز به ضرورت حفظ شیعیان از این جریان هشدار می‌داد و می‌فرمود: «غالیان کافر و مفوضه مشرک هستند؛ هر کس که با آن‌ها نشست و برخاست داشته باشد، یا با آن‌ها بخورد و بیاشامد، یا با آن‌ها دوست شود، یا با آن‌ها ازدواج کند و یا درخواست ازدواج‌شان را بپذیرد، یا به آن‌ها ایمنی بخشد و یا برای امانت آن‌ها را امین قرار دهد، یا سخنان آن‌ها را تصدیق کند و یا به کمترین حرفی کمک‌شان نماید، از ولایت خدای بزرگ و رسول او و اهل بیت ایشان(علیهم‌السلام) خارج شده است.»[4]
با بررسی اوامر صادر شده از ائمه اطهار(علیهم‌السلام) در این موضوع می‌توان به این نتیجه رسید که ایشان تلاش داشته‌اند این پیام را به جامعه مسلمانان برسانند که شیعیان و پیروان مذهب اهل بیت(علیهم‌السلام) هیچ نسبتی با این جریان انحرافی که دارای عقاید شرک آلود و کفر آمیز است، ندارند و از سوی دیگر از تأثیرگذاری این جریان بر پیروان خویش جلوگیری به عمل آورند.
2. تبیین صفات شیعه
راه کار دیگر معصومان(علیهم‌السلام) در مبارزه با جریان انحرافی غلو، معرفی ویژگی‌های شیعیان و پیروان مکتب اهل بیت(علیهم‌السلام) است، زیرا این گونه روایات به روشنی با برخی از آموزه‌های غالیان، به ویژه شریعت گریزی، پرهیز از فرایض و عدم اطاعت از امامی که او را تا حد خدایی بالا می‌برند، در تنافی است به عنوان نمونه امام باقر(علیه‌السلام) در حدیثی به بیان ویژگی‌های شیعه برای یکی از اصحاب خود پرداخت و ضمن رد این ادعا که صرف محبت اهل بیت(علیهم‌السلام) برای شیعه بودن کفایت می‌کند، دوستی بدون عمل را بی‌فایده دانسته و فرمود: «محبوب‌ترین بندگان نزد خداوند، پرهیزکارترین و عامل‌ترین فرد در اطاعت از اوست ... کسی که مطیع خدا باشد، دوست ما و کسی که معصیت کار باشد، دشمن ماست، و کسی به ولایت ما نمی‌رسد، مگر با عمل و ورع.»[5]
3. معرفی اصحاب قابل اعتماد
یکی دیگر از راه کارهای معصومان(علیهم‌السلام) در مبارزه با جریان انحرافی غلو، معرفی اصحاب و راویان قابل اعتماد است. ایشان در کنار اعلام برائت از سران غلو، اقدام به معرفی افرادی کردند که شیعیان می‌توانستند به راحتی و در کمال اعتماد و اطمینان، آموزه‌های دینی را از آن‌ها دریافت کنند. برای نمونه امام صادق(علیه‌السلام) دربار برخی از اصحاب خود و پدرشان می‌فرماید: «کسی یاد ما و احادیث پدرم را زنده نگه نداشت، مگر «زراره بن اعین» ، «ابوبصیر مرادی» ، «محمد بن مسلم» و «برید بن معاویه عجلی» و اگر این‌ها نبودند کسی نبود که روایت‌های پدرم را استنباط کند، آن‌ها حفظ کننده دین و امنای پدرم بر حلال و حرام بودند و آن‌ها کسانی هستند که در دنیا و آخرت به سوی ما می‌شتابند.»[6]
______________________________________________
پی‌نوشت
[1]. امالی، محمد بن حسن طوسی، قم، دارالثقافة، 1414ق، ص650.
[2]. اختیار معرفة الرجال، محمد بن حسن طوسی، مشهد، دانشگاه مشهد، 1409ق، ص297.
[3]. صفات الشیعه، ابن بابویه محمد بن علی صدوق، تهران، اعلمی، 1362ش، ص72.
[4]. عیون اخبار الرضا(علیه‌السلام)، ابن بابویه محمد بن علی صدوق، تهران، جهان، 1378، ج2، ص203.
[5]. الکافی،محمد بن یعقوب کلینی، دارالکتب الاسلامیه، 1407ق، ج2، ص74-75.
[6]. الاختصاص، محمد بن محمد نعمان مفید، المؤتمرالعالمی لالفیه الشیخ المفید، 1413ق، ص66.