احادیث متعددی از معصومین(علیهم‌السلام) برای ما به یادگار مانده است که در آن‌ها به موضوعات بهداشتی اشاره شده است.
بعد از شیوع بیماری کرونا، در سطح جهان برخی تلاش کردند، با شبهات مختلف بین توصیه‌های پزشکی و دین اسلام تعارض ایجاد کنند و به مخاطبان خویش به گونه‌ای القا کنند که اسلام مخالف این توصیه‌هاست. از این‌رو ما بر آن شدیم که به گوشه‌ای از توصیه‌های بهداشتی اسلام در این زمینه اشاره کنیم.
رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله) از زمانی که به پیامبری مبعوث شد، پیروان خود را به رعایت بهداشت توصیه کردند، به گونه‌ای که این موضوع در ذیل ایمان به خداوند متعال معنا پیدا می‌کرد و حدیث نبوی معروف «النظافة من الايمان: از نشانه‌های ایمان پاکیزگی است»[1] در میان مسلمانان رواج پیدا کرد.
دستورات اسلام در زمینه سلامتی تن و رعایت بهداشت به دو بخش عمده تقسیم می‌شود:
الف) بخشی از آن مربوط به موضوعاتی است که اسلام بر پیروان خویش لازم و ضروری می‌داند که می‌توان آن‌ها را حول دو محور عمده دید:
1. توصیه‌هایی که به پیروان خویش در مورد خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها دارد که معمولاً در ذیل مباحث حلال و حرام تبیین می‌شوند که نمونه‌ای از آن را می‌توان در آیه «إِنَّمَا حَرَّمَ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةَ وَالدَّمَ وَلَحْمَ الْخِنْزِيرِ وَمَا أُهِلَّ بِهِ لِغَيْرِ اللَّهِ فَمَنِ اضْطُرَّ غَيْرَ بَاغٍ وَلَا عَادٍ فَلَا إِثْمَ عَلَيْهِ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ [بقره/173] به تحقیق، خدا حرام گردانید بر شما مردار و خون و گوشت خوک را و آنچه را که به اسم غیر خدا کشته باشند، پس هر کس که به خوردن آن‌ها محتاج و مضطر شود در صورتی‌که به آن تمایل نداشته و تجاوز نکند گناهی بر او نخواهد بود محققا خدا آمرزنده و مهربان است» دید.
2. احکام و دستورات مختلف اسلام به چگونگی نظافت ظاهری اسلام که در مباحث مطهرات اسلام مانند وضو، غسل و ... در مورد آن بحث شده است که آیه «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلَاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ وَأَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرَافِقِ وَامْسَحُوا بِرُءُوسِكُمْ وَأَرْجُلَكُمْ إِلَى الْكَعْبَيْنِ وَإِن كُنتُمْ جُنُبًا فَاطَّهَّرُوا وَإِن كُنتُم مَّرْضَى أَوْ عَلَى سَفَرٍ أَوْ جَاءَ أَحَدٌ مِّنكُم مِّنَ الْغَائِطِ أَوْ لَامَسْتُمُ النِّسَاءَ فَلَمْ تَجِدُوا مَاءً فَتَيَمَّمُوا صَعِيدًا طَيِّبًا فَامْسَحُوا بِوُجُوهِكُمْ وَأَيْدِيكُم مِّنْهُ [مائده/6] اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، چون به [عزم] نماز برخيزيد، صورت و دست‌هايتان را تا آرنج بشوييد؛ و سر و پاهاى خودتان را تا برآمدگى پيشين [هر دو پا] مسح كنيد؛ و اگر جنب شديد خود را پاك كنيد [غسل نماييد]؛ و اگر بيمار يا در سفر بوديد، يا يكى از شما از قضاى حاجت آمد، يا با زنان نزديكى كرده‌ايد و آبى نيافتيد؛ پس با خاك پاك تيمّم كنيد، و از آن به صورت و دست‌هايتان بكشيد.» اجمالاً به آن اشاره دارد.
ب) بخش دیگر این دستورات، دستورات بهداشتی است که اسلام به پیروان خود دارد و به عنوان مستحبات از آن یاد می‌شود که به عنوان نمونه به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:
1. رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمود: «بر هر مسلمانی لازم است كه [حداقل] هفته‌ای یك بار، خود را بشوید و سر و بدنش را شستشو دهد.»[2] همچنین حضرت فرمود: «سطل‌های زباله را از خانه‌هایتان بیرون گذارید؛ چرا که آن، خوابگاه و جایگاه پلیدی و آلودگی است.»[3] حضرت در حدیث دیگری فرمود: «هنگام عطسه کردن دستان‌تان را جلو صورت بگیرید و با صدای آهسته عطسه کنید.»[4]
2. امیر المؤمنین(علیه‌السلام) فرمود: «خودتان را از بوی بد و آزار دهنده به وسیله آب پاکیزه نمایید ونسبت به پاکیزگی و نظافت خود حساس باشید، خدا بندگان چرکین و آلوده که همنشینان از نشستن با آن‌ها اکراه دارند را دشمن دارد.»[5]
3. امام صادق(عليه‌السلام) نیز فرمود: «هر كه قبل و بعد از غذا دست‌هايش را بشويد، در اول و آخر آن غذا به او بركت داده مى‌شود و تا زنده است در نعمت به سر مى برد و از بيمارى جسمى در امان مى‌ماند.»[6]
گرچه ما در این نوشتار به بخش خیلی کوچک از این روایات اشاره کردیم، ولی همین مقدار از احادیث می‌تواند به خوبی همراهی اسلام با موضوعات پزشکی و بهداشتی را نشان دهد.
______________________________
پی‌نوشت
[1]. مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، بحار الأنوارالجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، دار إحياء التراث العربي، بيروت، چاپ دوم، 1403 ق، ج59، ص 291.
[2]. صحیح البخاری، دار طوق النجاة، ج 2، ص5.
[3]. الجامع الصغیر، سیوطی، دار الفكر ،ج1،ص49.
[4]. همان،ج1،ص116.
[5]. وسائل الشيعة، شیخ حرعاملی، مؤسسة آل البيت عليهم السلام، 1409 ق،ج1، ص 247.
[6]. الكافي، کلینی، محمد بن یعقوب، ثقة الإسلام کلینی،دار الكتب الإسلامية، ج6، ص 290.