دست خدا در قرآن به چه معناست؟

ممکن است سوال کنید اگر خداوند متعال جسم نیست و عوارض جسمانی بودن را ندارد، چرا در قرآن آیاتی وجود دارد که بیان کرده اند خداوند سبحان دست دارد؛ مثال «وَ قالَتِ الْیَهُودُ یَدُ اللَّهِ مَغْلُولَةٌ غُلَّتْ أَیْدیهِمْ وَ لُعِنُوا بِما قالُوا بَلْ یَداهُ مَبْسُوطَتان»(1). و «یَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَیْدیهِم‏»(2). حتی این که خداوند متعال می فرماید من شما رو با دست خودم آفریدم؛ «خَلَقْتُ بِیَدَیَّ»(3). با توجه به این آیات آیا خداوند متعال دست دارد؟

نکته ای که در این آیات باید دقت کنیم این است که کل قرآن را باید با هم دید سپس قضاوت کرد، چرا که بعضی از قرآن بعض دیگر رو توضیح می دهد؛ خود قرآن می فرماید «لَیْسَ كَمِثْلِهِ شَیْ‏ء»(4) یا در جای دیگر می فرماید «وَ لَمْ یَكُنْ لَهُ كُفُواً أَحَد»(5). محتوای این آیات این است که خدا شبیه هیچ یک از مخلوقاتش نیست، و هیچ چیزی به پای او نمی رسد؛ لذا نباید اوصاف مخلوقین را داشته باشد، و یکی از اوصاف انسانها جسمانی بودن است؛ لذا خداوند متعال مثل انسان نیست تا دست داشته باشد. به علاوه اینکه ادله عقلی هم می گویند خداوند متعال نباید جسم داشته باشد.

لذا ائمه اطهار(علیهم السلام) و همه علمای شیعه مثل خواجه نصیر الدین طوسی(6)، علامه حلی(7)، آیت الله سبحانی(8)، علامه طباطبایی(9)، به تبع آنها معتقداند: منظور دست به معنای ظاهری نیست و چیز دیگری مد نظر است، و آن قدرت و احاطه الهی بر تمام اشیاء است، لذا معنای این آیات این است که قدرت خدا به همه چیز تعلق می گیرد و هر کاری بخواهد می تواند انجام دهد. هم چنین منظور از آیه «انسان رو با دست خودم آفریدم» این است که انسان را با قدرت و توان خودم آفریدم. امام صادق(ع) در تفسیر«یدالله فوق ایدیهم» فرمودند: «خداوند متعال بر هر کاری قادر است و همه چیز را اداره می کند»(10) .

شبیه این مطلب در زبان فارسی هم وجود دارد، وقتی می گوییم «دست بالای دست زیاد است» آیا منظور این است که دست روی دست زیاد است؟ یا منظور این است که بالاتر از هر قدرتی، قدرت دیگری هم وجود دارد؟ خداوند متعال هم با همین الفاظی که در میان مردم رایج است، با مردم صحبت می کند، لذا باید از تشبیهات و استعاره ها استفاده کند و این موارد هم بسیار در قرآن دیده می شود.

 پی نوشت :                     

1- مائده، 64.

2- فتح، 10.

3-ص، 75.

4-شوری، 11.

5- اخلاص، 4.

6-علامه حلی، کشف المراد، ص297.

7-همان.

8-آیت الله سبحانی، الإلهیات على هدى الكتاب و السنة و العقل، ج‏1، ص: 347 .

9- علامه طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج‏6، ص: 33 .

10-شیخ صدوق، التوحید، ص158.