کار و مشاغل بانوان

مرد مسئول تأمین نیاز مالی خانواده است. چنانچه یک خانم به هر دلیلی بخواهد مستقل زندگی کند و سرپرست خانواده به حساب آید؛ باید کسب و کاری برای امرار معاش داشته باشد. دغدغه‌ای اساسی که در این متن به راهکارهایی برای فعالیت کاری چنین زنانی می‌پردازیم.

کسب حلال واجبی الهی
عجیب نیست که خانمی به دلیل زندگی مستقل یا با اجازه همسرش، وارد بازار کار شود و بار نیازهای اقتصادی‌اش را بر دوش بکشد. کسب حلال به طور کلی یک فضیلت است. همچنانکه پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمودند: «طَلَبُ الحَلالِ فَرِیضَةٌ عَلَی کُلِّ مُسلِمٍ و مُسلِمَةٍ[۱] کسب مال حلال، بر هر مرد و زن مسلمان واجب است.» پس اگر نیاز باشد تا زنی کار کند، می‌‎بایست کسب و کار حلال را برگزیند. اینگونه است که علاوه بر رفع نیازهای شخصی، نیاز اجتماع را نیز برطرف کرده و به حل مشکلی از مشکلات جامعه پرداخته است. خداوند خودش را رازق تمامی مخلوقات معرفی کرده و فرموده: «اِنَّ اللَّهَ هُوَ الرَّزَّاقُ ذُو الْقُوَّةِ الْمَتِينُ[ذاریات/۵۸] خداست كه خود روزى بخش نيرومند استوار است.» مطمئناً تمام هستی از رزق الهی بهره‌مند هستند. در این میان انسان‌ها تنها می‌بایست وسیله‌ای حلال برای کسب آن انتخاب کنند.
امیر المؤمنین(علیه‌السلام) کسب و کار حلال را مجاهده در راه خدا معرفی کرده و فرمودند: «الشَّاخِصُ‏ فِي‏ طَلَبِ‏ الرِّزْقِ‏ الْحَلَالِ‏ كَالْمُجَاهِدِ فِي‏ سَبِيلِ اللَّه‏[۲] شخصی که در طلب رزق حلال است مانند مجاهدان راه خداست.»
اسلام هیچگاه نمی‌پسندد، زنی برای کسب درآمد و به عنوان شغل، به تن فروشی و درآمدزایی از طریق نامتعارف رو آورد. راه حل دین مبین اسلام برای زنان نیازمند کار، به راه انداختن کسب و کار حلال است.

هم نوعان در اولویت‌
اگر یک زن بخواهد کسب درآمد کند؛ بهتر است کاری را انتخاب کند که با جنس مخالف کمتر ارتباط داشته باشد. هیچ خانم با ایمانی راضی نیست که از او استفاده ابزاری شود. چه بسا پیشنهادات شغلی‌ای که به خاطر جذابیت‌های جنسی زنان باشد. همه می‌دانند که اینگونه مشاغل دائمی نیست، تاریخ مصرف دارد و از همه بدتر حس بدی را به فرد وارد می‌سازد. خیلی از فروشندگی‌ها و کار در بوتیک‌های مردانه را می‌توان از این دسته دانست.
انتخاب شغل‌هایی مانند آرایشگری، خیاطی ، پزشکی، معلمی، مشاوره و... که برخی از آنها نیاز به تحصیلات عالی هم ندارد و تنها با قشر بانوان ارتباط دارد؛ می‌تواند بهترین جایگزین برای خیلی از کارها باشد. کاری که یک خانم به عنوان زیردست یک پسر جوان انجام می‌دهد؛ نمی‌تواند برازنده شخصیت یک خانم مؤمن باشد. این جایگزینی را می‌توان عمل به حدیث بالا دانست.
حتی در تعالیم الهی اسلام و پیشوایان دینی داریم که به صاحبان کار سفارش شده تا ملاحظه حال زنان را بکنند و آنها را برای هر شغلی استخدام نکنند. همچنانکه امام علی(علیه‌السلام) فرمودند: «وَ لا تُمَلِّكِ المَرأَةَ أَمرَها ما جاوَزَ نَفسَها... فَإِنَّ المَرأَةَ رَيحانَةٌ و َلَيسَت بِقَهرَمانَةٍ[۳] كارى كه در توان زن نيست به او مسپار زيرا او چون گُلى است (ظريف و آسيب پذير) نه قهرمان و كار فرما.»

کارهای خانگی را جدی بگیرید
مشاغل خانگی نیز می‌تواند گزینه‌های خوبی به حساب آید. گرفتن سفارش پختن شیرینی در منزل، شروع به نویسندگی، تهیه محتوای سایت‌های عمومی یا تخصصی، نگهداری از یک یا دو کودک در منزل، بازاریابی و فروش محصول دیگران و... از آن دست‌اند. اگر کسی تصمیمش یافتن رزقی حلال برای تأمین نیازهای روزانه‌اش باشد و بخواهد دینمدارانه وارد بازار کار شود؛ مطمئناً خداوند نیز راه آن را جلوی پایش قرار می‌دهد. تنها کافی است مقداری استعداد و کوشش را چاشنی انگیزه الهی‌اش کند؛ همچنانکه امام علی(علیه‌السلام) فرمودند: «عَلَيْكُمْ‏ بِالْجِدِّ وَ الِاجْتِهَادِ وَ التَّأَهُّبِ‏ وَ الِاسْتِعْدَاد[۴] بر شما باد به تلاش و سخت‌كوشی و مهیا شدن و آماده گشتن.»

تعاون فراموش نشود
وقتی خانمی برحسب نیاز کنونی نیاز به شغل دارد؛ چه بهتر است اطرافیان پیش قدم شده و شغلی مناسب را به او پیشنهاد دهند. کار برای خودی‌ها می‌تواند جلوی خیلی از معضلات و مشکلات بعدی را بگیرد. این را می‌توان عمل به این سفارش قرآنی دانست که خداوند فرموده: «وَ تَعاوَنُوا عَلَى‏ الْبِرِّ وَ التَّقْوى‏ وَ لا تَعاوَنُوا عَلَى‏ الْإِثْمِ وَ الْعُدْوان[مائده/۲] و در نيكوكارى و پرهيز همكارى كنيد نه در گناه و تجاوز» حتی برای رفع مشکل کار می‌توان با سرمایه‌های کم یک تعاونی خانوادگی به راه انداخت و مشکل بیکاری خیلی از افراد جویای کار خویشاوندان را حل کرد.

قانون را جدی بگیرید
چه مردان و چه زنان باید بدانند برای تأمین معاش باید، کسب و کاری حلال را انتخاب کنند. یکی از مواردی که حرام است و کمتر به آن توجه می‌شود، کارهایی است که خلاف قانون و مقررات کشور باشد. حضرت آیت الله خامنه‌ای در پاسخ به یک استفتاء، بیان داشتند: «مخالفت با قوانين نظام جمهوری اسلامی، جايز نيست.[۵]» بنابراین به این نکته هم باید همگان توجه داشته باشند که اگر دستفروشی در مکان‌هایی ممنوع باشد؛ زن و مرد باید از این نوع کار بپرهیزند. به جای آن، همواره و در خیلی از شهرها بازارچه‌های خاصی برای چنین شغلی در نظر گرفته شده که با رعایت مسائل اخلاقی پرداختن به این کار توسط بانوان امکان می‌یابد. البته شأن بانوان می‌تواند مانعی برای پذیرش این مشاغل به حساب آید.

ازدواج دائم یا موقت
همچنانکه بارها مورد اشاره واقع شد؛ بانوان در صورت ازدواج وظیفه‌ای برای تأمین نیازهای مالی خانواده ندارند. امّا این مسئله مربوط به ازدواج‌های دائم است. در ازدواج موقت تأمین اقتصادی زن بر عهده شوهر نیست؛ ولی می‌تواند با شرط کردن قبل از ازدواج، این را وظیفه مرد کرد. البته در صورت تولد یافتن فرزند در ازدواج موقت، هزینه‌های حضانت و رشد فرزند بر عهده پدران است. به هر حال از نظر اسلام هیچگاه ازدواج راهی برای درآمدزایی مطرح نشده و تشکیل کانون خانواده بسیار مقدس تر از آن است که با این مسائل آلوده شود؛ هرچند برخی با فراموش کردن شأن والای خویش و گذاشتن مهریه‌های بالا، این امر مقدس را نیز به بنگاهی درآمدزا تبدیل کرده‌اند و وقتی مردی آن شرایط را پذیرفت؛ دیگر حق اعتراضی نداشته و مهریه حق قانونی و شرعی زن می‌شود. به هر حال خداوند با وجوب عدّه جلوی سوء استفاده‌های احتمالی در ازدواج موقت را گرفته، چرا که یک خانم بعد از تمام شدن مدت ازدواج موقت یا بخشیدن الباقی مدت به وی، باید مدتی را صبر کند و بعد از آن اجازه عقد دوباره را دارد. با عمل به این شرط جلوی به عقد درآمدن‌های روزانه گرفته شده است.[۶]

کلام آخر
طبق احکام اسلامی اگر خانمی، کسب و کاری راه بیاندازد و درآمدی کسب کند؛ صاحب تمام آن درآمد است و شوهر نمی‌تواند زن را مجبور کند که آن سرمایه را در زندگی مشترک خرج کند.[۷] این یعنی، اسلام خرج زن خانواده را برعهده شوهرش گذاشته، امّا برخی علیرغم عدم نیاز مالی باز فضای بیرون از خانه را ترجیح داده و به مشاغلی غیر ضروری رو می‌آورند. برای این دسته افراد کار بهانه‌ای است تا به اهدافی دیگر برسند. این دسته افراد باید بدانند که این نوع اشتغال، یعنی سوزاندن یک امکان شغلی برای افراد نیازمند؛ باید بگذاریم فضای اشتغال جامعه برای افراد جویای کار باز باشد و دیگران را از انتخاب کار مناسب محروم نکنیم.
توصیه مهم به تمام افراد جویای کار، مرد و زن، این است که متناسب با شخصیت خویش دنبال شغل بروند. هر کاری برای درآمدزایی هرچند که حرام هم باشد؛ مناسب آنها نیست.

پی‌نوشت
[۱] بحار الأنوار، مجلسى، محمد باقر‏، دار إحياء التراث العربي‏، بيروت‏، ۱۴۰۳ ق‏، ج۱۰۰، ص۹.
[۲] همان، ص۱۷.
[۳] وسائل الشيعة، شيخ حر عاملى، محمد بن حسن‏، مؤسسة آل البيت (عليهم‌السلام‏)، قم‏، ۱۴۰۹ ق، ج۲۰، ص۱۶۸.
[۴] همان، ج۱، ص۹۲.
[۵] سایت مقام معظم رهبری، بخش استفتائات، قسمت قوانین و مقررات دولتی.
[۶] ازدواج موقت از منظر مراجع عالیقدر جهان تشیع
[۷] احكام اقتصادى خانواده، نعمت اللّه يوسفيان‏، زمزم هدایت ، تهران، ۱۳۹۱، ص ۲۸.