بسم الله الرحمن الرحيم
قبلا در مورد نحس و سعد ایام و لیالی بحث مفصّلی انجام شد [1]. خلاصه مطلب این شد که شکی نیست که در بعضی آیات و روایات روزهایی به عنوان روزهای نحس شناخته شده‌اند تا در این روزها واقعه‌ای تاریخی یادآور شود و مردم به صورت ویژه‌ای به این ایام توجّه داشته باشند و به انجام اعمال خاصّ بپردازند... .
در مطلب حاضر در مورد نحوست خصوص ماه صفر و مخصوصاً نحوست روز چهارشنبه آخر و روز دهم آن بحث می‌کنیم:
در روایات اهل بیت در مورد نحس بودن روزهای مختلفی از سال و ماه و هفته (چه ماههای عربی و چه غیر عربی) مطالبی ذکر شده که بعضاً دارای سند درستی نیستند.
مرحوم علّامة مجلسی در جلد چهارده بحارالانوار (25 جلدی قدیم) در ابواب و فصول جداگانه‌ای با عنوان " أبواب الأزمنة و أنواعها و سعادتها و نحوستها و سائر أحوالها " (ابوابی که در مورد انواع زمانها و سعد و نحس آنها و سایر مسائل مربوطه بحث میکند) به بیان روایتی از امام حسن عسکری علیه السلام پرداخته که چند روز از سال را منحوس معرفی میکند:
« أَنَّ فِي كُلِّ شَهْرٍ مِنَ الشُّهُورِ الْعَرَبِيَّةِ يَوْمُ نَحْسٍ لَا يَصْلُحُ ارْتِكَابُ شَيْءٍ مِنَ الْأَعْمَالِ فِيهِ سِوَى الْخَلْوَةِ وَ الْعِبَادَةِ وَ الصَّوْمِ وَ هِيَ ... وَ الْعَاشِرُ مِنْ صَفَرٍ...[2]؛ همانا در هر ماهی از ماههای عربی روزی نحس وجود دارد که شایسته نیست به غیر از خلوت گزیدن و عبادت و روزه کار دیگری در آن انجام شود. از جمله دهم ماه صفر».
این روایت خبر واحدی (یک روایت) است که دارای سند نیست و به صورت مرسله (بدون واسطه) از امام معصوم علیه السلام نقل شده است لذا از حیث سند قابل پذیرش نیست.
روایت دیگری که شاید به آن استدلال شده باشد روایتی است که مرحوم نمازی درمستدرک سفینه البحار از کتاب عجائب المخلوقات [3] نقل کرده‌اند:
«روي عن النبي صلى الله عليه و آله إنّه قال: من بشّرني بخروج صفر ابشّره بالجنّة.[4]؛ از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله روایت شده: هر کس مژدۀ پایان ماه صفر را به من بدهد من نیز مژده بهشت به او خواهم داد.»
مرحوم میرداماد در الرواشح السماویه این روایت را جزء مجعولات دانسته اند. [5] و صحیح این روایت «فَمَنْ بَشَّرَنِي بِخُرُوجِ آذَارَ فَلَهُ الْجَنَّة[6]؛ پس هر کس به من مژده تمام شدن ماه آزار را بدهد پس بهشت از آن اوست.»، بوده است که در منقبت ابوذر غفاری سلام الله علیه وارد شده.
امّا نحوست این ماه بین شیعیان بسیار مشهور است همچنان که جناب شیخ عباس قمی در مفاتیح می‌نویسد:
فصل هشتم در ماه صفر است. بدان كه اين ماه معروف به نحوست است. [7]
مرحوم علامه مجلسی در زاد المعاد به علّت این شهرت اشاره فرموده‌اند:
« وَ هَذَا الشَّهْرُ مَشْهُورٌ بِالنُّحُوسَةِ وَ الشُّؤم، وَ يُمْكِنُ أنْ يَكُونَ لِذَلِكَ وَجْهَانِ... [8]؛ ماه صفر به نحس بودن و شومی شهرت یافته است. ممکن است علّت این مطلب یکی از این دو وجه باشد:
1. بنابر نظر علمای شیعه وفات پیامبر اعظم (صلی الله علیه و اله) در این ماه بوده است و همین باعث نحس قلمداد شدن این ماه شده (چنانکه روز دوشنبه را به خاطر وقوع وفات پیامبر در آن منحوس می‌دانند)
2. ماه صفر بعد از ذی القعده و ذی الحجّة و محرّم قرار گرفته است و این سه ماه جزء ماههای حرامند و کسی جرأت نمی‌کرده در آنها به قتل و جنایت بپردازد (زیرا دیه آن دو برابر است و عرب جاهلی هم به آنها احترام می‌گذاشته و از قتل و جنایت پرهیز می‌کرده است). بعد از این سه ماه حرام در ماه صفر جنایت و قتل و جنگ آغاز می‌شده و به همین سبب مردم این ماه را منحوس قلمداد کرده‌اند.
البته در بین روایات شیعی روایتی که دلالت بر شومی و نحسی این ماه داشته باشد ندیده‌ام و در روایات غیر معتبر عامی (اهل سنت) مواردی وجود دارد. (که اعتباری به آنها نیست).»
نکته:
در بین روایات شیعی به روایتی بر می‌خوریم که (بنابر یک برداشت) شومی ماه صفر را رد میکند:
«قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لَا عَدْوَى وَ لَا طِيَرَةَ وَ لَا هَامَةَ وَ لَا شُؤْمَ وَ لَا صَفَر... [9]؛ رسول خدا (ص) فرمود: نه واگيره هست، و نه فال بد، و نه بوم، و نه شوم. (و شومى) و نه صفر (شرحش بيايد)...» [10]
جناب مجلسی اول در توضیح روایت فرموه اند:
(و لا صفر) أي لا تأثير للماء الأصفر الذي يجتمع في بطن الحيوان في حيوان آخر حتى يصير مثله... (و قيل) المراد به التشؤم بصفر كما هو المشهور بين العوام، و كان ذلك في الجاهلية حتى أنه بقي منه ما يكتب في التواريخ أنه وقع في صفر ختم بالخير و الظفر[روضة المتقين، ج4، ص: 193]؛ در اين جمله كه حضرت (ص) فرمود: صفر نيست چند وجه گفته شده:
1- اعراب قديم مىپنداشتهاند كه در شكم مارى است بنام «صفر» كه چون انسان گرسنه مىشود آن مار انسان را ميگزد، و مقصود حضرت بيان موهوم بودن اين عقيده و ابطال آن است.
2- مقصود ابطال نسىء است كه عرب حرمت ماه محرم را كه از ماههاى حرام بوده بماه صفر ميانداختند و بدين ترتيب قتال درآن را جائز ميدانستند.
3- مقصود نفى نحوست موهومى ماه صفر است كه مردم اين ماه را نحس ميدانستند.»
مرحوم علامه در بخش پایانی اعمال ماه صفر به نحوست آخرین چهارشنبه این ماه اشاره می‌کنند:
«و اعلم أن نحوسة آخر أربعاء في شهر صفر مشهورة بين العوام بل الخواص أيضا، و لم يبلغنا ما يدل على ذلك لا في كتب العامة و لا الخاصة- المعتبرة، و قد وردت أحاديث في نحوسة مطلق الأربعاء و بخاصة الأربعاء الأخيرة من كل شهر، و حيث إن هذا الشهر له نحوسة في الجملة بناء على الأسباب المذكورة آنفا، فيمكن أن تكون نحوسة الأربعاء الأخيرة منه أكثر من سائر الأربعاءات الأخر... [11]؛ و بدان که نحس بودن چهارشنبه آخر ماه صفر بین همه مردم (عوام و خواص) مشهور است اما در هیچیک از کتب شیعه و سنی به روایتی در مورد آن برخورد نکرده‌ایم. البته روایات فراوانی در مورد نحس بودن مطلق چهارشنبه و مخصوصا چهارشنبه آخر هر ماه وارد شده‌اند و چون ماه صفر فی الجمله دارای نحوست است پس شاید بتوان گفت نحسی چهارشنبه آخر این ماه از بقیه روزها بیشتر است...»
در مورد روش‌های رفع و دفع شومی صفر راهکارهایی ارائه شده است. مرحوم شیخ عباس قمی در مفاتیح می‌نویسد:
براى رفع نحوست هيچ چيز بهتر از تصدّقات و ادعيه و استعاذات وارده نيست و اگر كسى خواهد محفوظ بماند از بلاهاى نازله در اين ماه، در هر روز ده مرتبه بخواند اين دعايى را كه محدّثِ فيض- رَوَّحَ الله روحه- در خلاصة الأذكار ذكر فرموده:
يا شديدَ القوى، يا شديدَ المِحال، يا عزيزُ يا عزيزُ يا عزيزُ ذَلَّت بعظمتك جميعُ خلقك فاكفِني شرَّ خلقِك، يا مجملُ يا منعمُ يا مُفضِل يا لا إله إلّاأنت، سُبحانك إنّي كُنتُ من الظالمين، فاستجبنا له وَنجّيناه من الغمّ وَكذلك نُنجي المؤمنين، وَصلّى الله على محمّد و آله الطيّبين الطاهِرين.[12]
نکته پایانی:
اما اینکه علمای ما چرا این مطلب را در کتب خود نقل می‌کنند و برای آن راه کار ارائه می‌دهند؟
این نوع موضع‌گیری محتاطانه در قبال برخی مسائل که دلیل روشنی ندارد از باب احتیاط است زیرا اولاً عقل هر عاقلی احتیاط را می‌پسندد و ثانیاً در روایات بسیاری وارد شده که "در مورد دین خود احتیاط کنید" لذاست که در این موارد با احتیاط حکم به استحباب برخی اعمال و کراهت برخی کرده‌اند (نه حرمت و وجوب).
و الله العالم بحقائق الاشیاء
پي نوشت:
[1]. http://www.jonbeshnet.ir/news/15674
[2]. بحار الأنوار (ط - بيروت) ج56 ص 54
[3]. تالیف شيخ أبي عبد الله زكريا بن محمود القزويني الكموني صاحب "آثار البلاد"، متوفی682
[4]. مستدرك سفينه البحار، ج6، ص: 293
[5]. الرواشح السماوية في شرح الأحاديث الإمامية (ميرداماد)، ص: 202
[6]. معاني الأخبار، النص، ص: 205
[7]. مفاتیح الجنان-صفحه293
[8]. زاد المعاد-مفتاح الجنان، ص: 247؛ همراه با شرح و توضیحات نویسنده این نوشتار
[9]. الكافي (ط - الإسلامية)ج8 ص196
[10]. الروضة من الكافي / ترجمه رسولى محلاتى، ج1، ص: 281
[11]. زاد المعاد - مفتاح الجنان، ص: 251
[12]. وقايع الايام، ص: 265؛ خلاصة الأذكار، ص: 304
اللهم صل علي محمد و ال محمد و عجل فرجهم
نظرات
حالا هرچی ولی اون چیزی که احتیاج به هیچ سندی هم نداره اینه که قلب امام زمان خیلی تو فشاره تو این ماه صدقه یادمون نره.