حمد و سپاس الهی از بهترین مواهبی است که انسان می‌تواند با استفاده از آن، علاوه بر تشکر از نعمت‌های بی‌پایان خدا، خود را در معرض کمال و تفضلات او قرار دهد.
دعای افتتاح، یکی از دعاهایی است که مستحب است در شب‌های ماه مبارک رمضان خوانده شود. این دعا که از ناحیه مقدس امام زمان علیه‌السلام صادر شده و منسوب به حضرت است، در زمینه ارائه اعتقادات از بزرگترین ادعیه بوده و محتوایی غنی در معرفت و شناخت انسان نسبت به اعتقاداتش ارائه می‌دهد. در اینجا به گوشه‌ای از این دعا می‌پردازیم:
حمد و سپاس خدا پایه اساسی این دعا
امام زمان علیه‌السلام در این دعا 18 مورد از کلمه حمد و سپاس خداوند استفاده کرده است که همین امر، نشانه اهمیت حمد خواهد بود.
موارد به کارگیری حمد
در این دعا به برخی از مهمترین موارد استفاده از حمد الهی اشاره شده است که با وجود آن‌ها باید خدا را شکر کرد و زبان را به «الحمدلله» مزیّن کرد:
یک. «الْحَمْدُ لِلَّهِ» که ذات الهی یکی است؛ شریک و شبیه ندارد.
دو. «الْحَمْدُ لِلَّهِ» به خاطر صفات خدا؛ آفریدگار جهانیان است و روزی همه موجودات به دست اوست؛ او بینا و شنواست و از همه نیازمندی‌های ما آگاه است.
سه. «الْحَمْدُ لِلَّهِ» به خاطر اینکه او به هیچ چیزی نیازمند نیست و بی‌نیاز مطلق است.
چهار. «الْحَمْدُ لِلَّهِ» که همه امور به دست خداست و هیچ اراده‌ای بالاتر از اراده او نیست.
پنج. «الْحَمْدُ لِلَّهِ» به خاطر نوع تعاملش با مخلوقات؛ زیرا خدا با اینکه به گناهان و نوع شخصیت انسان‌ها آگاه است، بسیار بردبار برخورد می‌کند. با اینکه قدرت دارد، می‌بخشد و... .[1]
عمومی‌ترین حمد
در دعای ندبه نیز مواردی از حمد الهی ذکر شده است. مانند: حمد الهی به خاطر فرستادن پیامبران و به خصوص بعثت حضرت محمد صلی‌الله‌علیه‌وآله و اهل‌بیت علیهم‌السلام.
در جای دیگر دعای ندبه، عمومی‌ترین حمد را بیان می‌کند و آن حمد خدا به خاطر ریشه‌کن شدن کفر و نفاق و برپایی حکومت عدل امام زمان علیه‌السلام است، پس در آن هنگام، همه مستضعفان عالم با تمام وجود، حمد الهی را به جای می‌آورند.[2]
بنابراین انسان با حمد و سپاس خدا بر این موارد، کم‌کم علاوه بر اینکه روح خود را از منبع فیض الهی سیراب می‌کند، شناخت و اعتقاد خود را نسبت به خداوند که بالاترین نوع معرفت‌هاست، افزایش می‌دهد.[3]
آثار حمد الهی
حمد و سپاس خداوند آثار فراوانی را در زندگی فردی و اجتماعی انسان می‌گذارد:
یک. رفع غم و اندوه
بی‌شک یکی از خطرناک‌ترین اقدامات شیطان، ایجاد غم و اندوه در بین مؤمنان است.[4] از سویی حمد و سپاس خداوند از بهترین اذکاری است که باعث رفع این غم و اندوه می‌شود.[5]
دو. رسیدن به مقام رضا
قرآن کریم یکی از آثار حمد الهی را رسیدن به مقام رضا دانسته است؛[6] جایگاهی که در آن هم خدا از بنده‌اش راضی است و هم او از خدا رضایت دارد. بر پایه همین امر، خداوند در حدیث قدسی فرمود: «کسی که به مقام رضا برسد، او را با سه امر ملازم می‌کنم:
یک. شکری را به او می‌شناسانم که با نادانی آمیخته نباشد؛
دو. ذکری به او یاد می‌دهم که فراموشی در آن نباشد؛
سه. محبت خالصی به او می‌دهم که محبت غیر من در آن راه ندارد.[7]
بر همین اساس شایسته است که همواره ذکر انسان، حمد و سپاس الهی باشد.
پی‌نوشت:
[1]. قمی، عباس، مفاتیح الجنان، دعای افتتاح.
[2]. همان، دعای ندبه.
[3]. کلینی، محمدبن یعقوب، کافی، اسلامیه، ج2، ص317.
[4]. مجادله: 10.
[5]. طباطبایی، محمدحسین، المیزان، اسماعیلیان، ج12، ص195.
[6]. طه: 130.
[7]. فیض کاشانی، محمدمحسن، الوافی، کتابخانه امیرالمؤمنین علیه‌السلام، ج26، ص147.