ریشه‌های اختلاف

پیش از بررسی علّت و ریشه‌های اختلاف فتاوای مراجع تقلید و نظریات مجتهدان اسلامی، یادآوری چند نکته لازم است:
1. مراجع تقلید و مجتهدان اسلام در «کلیات مسائل دینی و فقهی» با یکدیگر اختلاف نظر ندارند. همچون کلیات مسائل ضروری دین اسلام مانند واجب بودن نماز و روزه یا کلیات مسائل ضروری مذهب و مکتب تشیع مانند وضو گرفتن و شستشوی صورت و دست‌ها از بالا به پایین یا کلیات مسائل مشهور مذهب شیعه مانند وضو نگرفتن با آب مضاف همچون آب هندوانه. قابل توجه این است که قسمت عمده مسائل فقهی و احکام اسلامی در یکی از این بخش‌ها قرار دارد. به هیمن دلیل، اختلاف فتاوای مراجع تقلید در مسائل کلی و اساسی بسیار کم است و گاه جنبه احتیاطی دارد.
البته در «جزئیات مسائل دینی و فقهی»؛ یعنی، در مسائل جزئی احکام بین مراجع تقلید اختلاف نظر وجود دارد. باید توجّه داشت که این اختلاف نظرها بدین معنی نیست که «حکم الهی» در یک موضوع بخصوص بیش از یکی است، بلکه گاه در فهم جزئیات یک حکم الهی از آیات و روایات اختلاف نظر پیش می‌آید.
پس اختلاف نظر میان مراجع تقلید و مجتهدان اسلامی، غالباً در «مسائل جزئی» است نه «مسائل کلی...»
2. نکته دومی که باید به آن توجّه داشته باشیم، این است که اختلاف فتاوا و نظریات مراجع تقلید در «مسائل جزئی» زیانی به دین و مکتب نمی‌رساند و در اعمال مردم، اختلاف چشمگیر و محسوسی به وجود نمی‌آورد. مانند احکام نماز جمعه و جماعت، که گرچه ممکن است مجتهدان در احکام جزئی آن با یکدیگر اختلاف نظر داشته باشند، مقلّدان همه آنان تقریباً به یک صورت نماز جمعه و جماعت را به جای می‌آورند.