کرامت و معجزه از جهت ماهیت، یکی هستند؛ ولی معجزه همراه با ادعای منصبی از سوی خداوند متعال است، به همین خاطر با تحدی و مبارزه طلبی همراه است، ولی کرامت این ویژگی را ندارد.
تفاوت معجزه با کارهای خارق العاده‌ای که توسط افراد بشر سر می‌زند دو گونه است، برخی از این کارها سحر و جادوست که برخواسته از نفس پلید افراد شرور است که تفاوت آن را با معجزه در نوشتاری دیگر تحلیل کردیم.[1] در این نوشتار تلاش می‌کنیم به تحلیل کارهای خارق العاده ای بپردازیم که توسط ائمه معصومین(علیهم‌السلام) و گاه برخی از اولیای الهی در عالم هستی رخ داده است، این اعمال که در اصطلاح به آنان «کرامت» گفته می‌شود، با معجزه شباهت و تفاوت‌هایی دارد که در ادامه به آن می‌پردازیم.
الف) شباهت معجزه با کرامت
معجزه و کرامت تفاوت جوهری با یکدیگر ندارند، بلکه هر دو برخواسته از نظام ماوراء عالم هستی هستند. به این معنا که نفسی که به مقام منیع ولایت و کمال رسیده است، می‌تواند در نظام هستی به اذن الهی تأثیر بگذارد، و نظام هستی برای وی ــ به تناسب ولایتی که پیدا کرده ــ به منزله روح نسبت به بدن است.
آیت الله جوادی آملی در تبیین این مطلب این گونه می‌فرمایند: «معجزه و كرامت تفاوت جوهری با يكديگر ندارند، بلكه هر دو جز شئون «ولايت» هستند. «نبوّت» و «امامت» دو چهره بيرونی هستند كه درون آنها «ولايت» است و اگر نفس انسان كامل شد، می‌شود «ولی الله» و می‌تواند كه به اذن خدا در نظام هستی، تأثير تكوينی داشته باشد. كاری را كه پيامبران الهی به عنوان معجزه انجام میدهند، اوليای الهی به عنوان كرامت انجام میدهند و هر معجزه‌ای كه انبيای پيشين داشته‌اند، معصومين(عليهم‌السلام) نيز می توانند به اذن خداوند داشته باشند ... كرامت، ممكن است از غير پيامبر و امام معصوم(علیهم السلام) هم صادر شود و منع عقلی هم ندارد. اوليای الهی به شرط آن‌كه شاگردی انبيا را کرده باشند و بر سر سفره آنان بنشينند و راه‌شان را بپويند، میتوانند به اذن حقّ كار خارق‌العاده انجام دهند. مثلاً اگر يكی از اوليای الهی مستجاب الدعوه شد، می‌تواند به اذن خدا مريضان را شفا دهد و اين كار، كرامتی است كه از او صادر شده است.»[2]
ب) تفاوت معجزه و کرامت
گرچه معجزه و کرامت در اساس و جوهر خویش، مشترک هستند؛ ولی تفاوتی آشکار با یکدیگر دارند و آن، این‌که معجزه بینه و آیت الهی است که مدعی آن، با آوردنش، ادعا می‌کند که از سوی خداوند متعال به منصبی گماشته شده است، به همین خاطر با تحدی و مبارزه طلبی همراه است. ولی کرامت این‌گونه نیست، در حقیقت «معجزه زبان خداست كه شخصى را تأييد مىكند، ولى كرامت چنين زبانى نيست.»[3]
به همین خاطر، بین معجزه و کرامت در دو جهت تفاوت وجود دارد:
1. معجزه با ادعای منصوب شدن از سوی خداوند متعال همراه است و بر راست‌گويی مدعی آن دلالت می‌كند؛ اما كرامت اين ويژگی را ندارد.
2. صاحب معجزه، كار اعجازآميز خود را آشكار می‌كند و مبارز هم می‌طلبد(تحدّی می‌کند) ولی صاحب كرامت آن را كتمان می‌كند.[4]
البته شایان ذکر است، همان‌طور که بزرگان گفته‌اند: برخی اوقات اعمال خارق‌العاده‌ای از سوی ائمه معصومین(علیهم‌السلام) برای اثبات امامت خویش انجام می‌گیرد، که همراه با تحدی است، که در این صورت عنوان معجزه بر آن صدق می‌کند.[5]
در پایان لازم است، به اصطلاح دیگر اشاره کنیم، و آن این‌که، به اعمال خارق العاده‌ای که از سوی پیامبران الهی قبل از رسیدن‌شان به مقام نبوت سر می‌زند، در اصطلاح «ارهاص» می‌گویند مانند سخن گفتن حضرت عیسی(علیه‌السلام) در درون گهواره.[6] یا خاموش شدن آتش‌کده فارس، شکستن ایوان مدائن و خشک شدن دریاچه ساوه در زمان ولادت رسول گرامی اسلام.[7]
در نتیجه: با توجه به مطالبی که بیان شد، به این نکته راه می‌یابیم که اساس معجزه و کرامت یک چیز است، با این تفاوت که معجزه با ادعای منصوب شده از سوی خداوند متعال همراه است ــ که شامل نبوت، وصایت، امامت می‌شود ــ و ملازم با مبارزه طلبی است ولی کرامت این گونه نیست.
__________________________________________________________
پی‌نوشت
[1]. ر.ک. «تفاوت سحر و معجزه»
[2]. قرآن در قرآن، آیت الله جوادی آملی، اسرا، 1388ش، ص98.
[3]. مجموعه آثار شهيد مطهرى، صدرا، ج 2، ص206.
[4]. موسوعة مصطلحات علم الكلام الاسلامی، سميح دغيم، مكتبة لبنان، ناشرون، 1998 م، ج2، ص1061.
[5]. تفسیر تسنیم، آیت الله جوادی آملی، اسرا، 1389 ش، ج5، ص702.
[6]. تسنيم، ج14، ص 297.
[7]. الامالی، شیخ صدوق، كتابچى، 1376 ش، ص235.