چشم پزشکی در تمدن اسلامی

در نوشتاری دیگر به خدمات تمدن اسلامی به پزشکی اشاره کردیم، از این‌رو در ادامه همان گفتار تلاش می‌کنیم، به یکی از شاخه‌های علم پزشکی، که سهم بسزایی در این علم دارد اشاره کنیم.

چشم پزشکی اسلامی، علمی است که در تمدن اسلامی به بار نشست، به گونه‌ای که چشم پزشکان اسلامى افزون بر بسط آراى پزشکان و چشم پزشکان یونانى در مورد بیماری‌هاى چشم و راه‌هاى درمان آنها، خود بیماری‌هاى متعددى را شناسایى و راه‌هاى درمان آنها را ارائه کردند. انواع جراحی‌هاى چشم، برداشتن آب مروارید با بیرون کشیدن مایع جمع شده از قرنیه و طرح انواع داروهاى گیاهى، معدنى و حیوانى براى چشم ازجمله این نوآوری‌هاست. از بین چشم پزشکان اسلامى نیز سهم دو تن بیش از همه چشم گیر است، یکى «حنین بن اسحاق»، مؤلف العشر مقالات فى العین و دیگرى «على بن عیسى» مؤلف تذکره الکحالین. هر کدام از این دو کتاب منشأ نوآوری‌هاى بسیارى در زمینه چشم پزشکى شد و نویسندگان آنها در زمره بزرگ ترین چشم پزشکان اسلامى درآمدند. باید اذعان کرد اروپا تنها پس از گذشت هفت سده از رواج چشم پزشکى در اسلام توانست از مجموعه دانسته هاى چشم پزشکان اسلامى گذر کند.[1]

چشم پزشکی اسلامی را می‌توان به دو حوزه نظری و عملی تقسیم کرد:

الف) چشم پزشکی نظری

 مسلمانان در علم نورشناسی، اپتیک و ابصار به نظریه‌های جدید و اکتشافات نوینی دست یافتند، حنین بن اسحاق در کتاب المسائل فی العین، عدسی‌های چشم را عضو مرکزی بینایی می‌داند و معتقد است نیروی بینایی از مغز و تصویر شی رسیده از خارج در آنجا تحویل گرفته می‌شود، پیدایش نظریه انقباض و انبساط مردمک چشم به تناسب نوری که بدان وارد می‌شود و نظریه جدید رؤیت مبنی بر انعکاس نور از جسم به چشم، از پیشرفت‌های علمی در این زمینه بود. زکریا رازی اولین کسی بود که از تنگ شدن مردمک چشم هنگام برخورد با نور سخن گفت.[2]

ب) چشم پزشکی عملی:

چشم پزشکان مسلمان با دارو، بیماری‌های مختلف را درمان می‌کرده‌اند، که در این زمینه می‌توان از این بیماری‌ها نام برد: پانوس گلوکوم، سردرد مردمک، تاول قرنیه، رشته مروارید[3] چشم درد، ورم چشم، خارش چشم، سرطان چشم، پارگی و برآمدگی چشم...[4]

تلاش چشم پزشکان مسلمان، محدود به درمان با دارو نبود، بلکه ایشان در زمینه جراحی چشم نیز ید طولایی داشته‌اند، به گونه‌ای که چشم پزشکان مسلمان، چشم حیوانات را بر اساس علم فیزیولوژی تشریح می‌کردند[5] به همین خاطر تقریباً در تمام کتب چشم پزشکی فصولی به تشریح و کالبد شناسی چشم اختصاص داشته است و با تکیه بر این شناخت دقیق از اجزاء چشم بود که پزشکان مسلمان به جراحی می‌پرداختند.

__________________________________________________________
پی‌نوشت
[1]. فرهنگ و تمدن اسلامى، على اكبر ولایتی، نرم افزار نور، معارف دانشگاه3، ص46
[2]. تاریخ طب در ایران پس از اسلام، محمود نجم آبادی، دانشگاه تهران،ص400-401
[3]. تاریخ پزشکی ایران و سرزمین‌های خلافت اسلامی، سریل الگود، ترجمه: باهر فرقانی، انتشارات امیرکبیر،ص161
[4]. پزشکان برجسته در عصر تمدن اسلامی، علی عبد الله دفاع، ترجمه: علی احمدی بهنام، پژهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی،ص51
[5]. همان.
برای مطالعه بیشتر مراجعه کنید به، مقاله، تاریخ چشم پزشکان مسلمان تا قرن پنجم هجری نوشته: زهرا الهویی نظری.