بررسی ادله قرآنی اهل سنت بر عدالت صحابه

اهل سنت مدعی هستند که تمام اصحاب پیامبراکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) عادل و بهشتی هستند و برای اثبات این ادعا به آیاتی از قران کریم تمسک کرده‌اند که در این پست‌ چند نمونه از آیاتی که بدان استدلال کرده‌اند را مورد نقد و بررسی قرار دادیم. در این نوشتار به چند نمونه دیگر اشاره می‌کنیم.

الف) سوره حجرات آیه 7
یکی دیگر از آیاتی که اهل سنت در اثبات عدالت صحابه به آن استدلال کرده‌اند، آیه 7 سوره حجرات می‌باشد که می‌فرماید: «وَ اعْلَمُوا أَنَّ فِیکُمْ رَسُولَ اللّهِ لَوْ یُطِیعُکُمْ فِی کَثِیر مِنَ الْأَمْرِ لَعَنِتُّمْ وَ لکِنَّ اللّهَ حَبَّبَ إِلَیْکُمُ الْإِیمانَ وَ زَیَّنَهُ فِی قُلُوبِکُمْ وَ کَرَّهَ إِلَیْکُمُ الْکُفْرَ وَ الْفُسُوقَ وَ الْعِصْیانَ أُولئِکَ هُمُ الرّاشِدُونَ [حجرات/7] و بدانید رسول خدا در میان شماست، هر گاه در بسیارى از کارها از شما اطاعت کند، به مشقت خواهید افتاد، ولى خداوند ایمان را محبوب شما قرار داده و آن را در دل‌هایتان زینت بخشیده، و (به عکس) کفر و فسق و گناه را منفورتان قرار داده است، آن‌ها همان هدایت یافتگانند!».
اهل سنت مدعی هستند که خداوند در این آیه قلب‌های صحابه را به ایمان زینت داده است و آنان از فسق و کفر کراهت دارند و به این ترتیب آنان همان مومنان واقعی هستند که از گناه و فسق مبرا هستند.

پاسخ

1. اگر علمای اهل سنت قبل از آن‌که به این آیه تمسک کنند، به آیه قبل از آن نیم‌نگاهی می‌انداختند، از استدلال به این آیه صرف‌نظر می‌کردند، چراکه این آیه «واعلموا ان فیکم...» عطف به «فتبینوا» در آیه قبل است که خداوند می‌فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنْ جاءَکُمْ فاسِقٌ بِنَبَإ فَتَبَیَّنُوا أَنْ تُصِیبُوا قَوْماً بِجَهالَة فَتُصْبِحُوا عَلى ما فَعَلْتُمْ نادِمِینَ[حجرات/6] اى کسانى‌که ایمان آورده‌اید! اگر شخص فاسقى خبرى براى شما آورد، درباره آن تحقیق کنید، مبادا به گروهى از روى نادانى آسیب برسانید و از کرده خود پشیمان شوید». این آیه صریح‌ترین آیه در اثبات فسق برخی از صحابه می‌باشد که هیچ راه گریزی از آن نیست.
در شان نزول این آیه همین بس که به اتفاق علمای شیعه و اکثر علمای اهل سنت، این آیه در اثبات فسق یکی از صحابی به نام «ولید بن عقبه» نازل شده است.[1] و همین شاهد و نقض بسیار بزرگی بر بطلان ادعای اهل سنت در اثبات عدالت تمای صحابی می‌باشد. بلکه باید گفت: این آیات تنها عدالت عده‌ای از اصحاب را اثبات می‌کند که داری ایمان و عمل صالح بوده و در این راه ثابت قدم و استوار ماندند.

2. بسیار جالب است که خود «بخاری» روایات زیادی را نقل می‌کند که پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرموده است که برخی از اصحاب ایشان بعد از رحلت حضرت، به ارتداد و کفر بر می‌گردند، به طور مثال حضرت فرمودند: «فردای قيامت صحابه من، راست و چپ من را می‌گيرند و من عرضه می‌دارم كه اين‌ها صحابه من هستند، گفته می‌شود از روزی كه تو از آن‌ها جدا شدی، ‌اين‌ها به ارتداد و دوران جاهليت برگشتند».[2] پس این‌که بگوییم همه اصحاب اهل ایمان بوده و از کفر و ارتداد مبرا بودند، با این دسته از روایات کتاب بخاری که معتبرترین کتاب اهل سنت است در تعارض است، پس این تفسیر نمی‌تواند درست باشد و تنها برخی از اصحاب را شامل می‌شود.

ب) انفال/74- 75
یکی دیگر از آیاتی که اهل سنت به آن استدلال نموده‌اند این آیه است: «وَ الَّذِینَ ءَامَنُوا وَ هَاجَرُوا وَ جَهَدُوا فی سبِیلِ اللَّهِ وَ الَّذِینَ ءَاوَوا وَّ نَصرُوا أُولَئك هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقًّا لهَّم مَّغْفِرَةٌ وَ رِزْقٌ كَرِیمٌ[انفال/74-75] و آن‌ها كه ايمان آوردند و هجرت نمودند و جهاد در راه خدا كردند، و آن‌ها كه پناه دادند و يارى كردند، آنان مؤمنان حقيقى‌‏اند، براى آن‌ها آمرزش(و رحمت خدا) و روزى شايسته‌‏اىست».
اهل سنت می‌گویند ببینید خداوند در مورد مهاجرین و انصار گفته است مومنان حقیقی هستند پس خداوند عدالت صحابه را تایید نموده است.

پاسخ

1. قرآن کریم در این آیه در صدد تمجید از مهاجرین و انصار به دلیل هجرت و جهاد و جان‌فشانی‌هایی است که انجام داده‌اند. لذا آیه در صدد تعریف از مهاجران و انصار است، نه همه صحابی پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله).

2. نکته دیگر آن است که این آیه هیچ دلالتی بر تضمین آن تا آخر عمر ندارد. و چه بسیار عده‌ای از همین مهاجرین و انصار که بعد از رحلت پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) از صف مومنان جدا شدند و بر علیه خلفای راشدین شوریدند و به خصوص در قتل عثمان خلیفه سوم شرکت داشتند؛ در این پست نام عده‌ای از آنان اشاره شده است.

بنابراین این آیات نیز در اثبات عدالت صحابه پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) نیز ناقص و ناتمام است و نمی‌توان برای حجیت سیره صحابه به آنان تمسک جست.

_________________________________________

پی‌نوشت
[1]. مسند الإمام أحمد بن حنبل، ج 30، ص 404 ناشر: مؤسسة الرسالة؛ تفسير القرآن العظيم، ابن كثير الدمشقي أبو الفداء، ج4، ص 209، ناشر: دار الفكر - بيروت – 1401؛ لباب النقول في أسباب النزول، جلال الدين السيوطي، ج1، ص180، ناشر: دار الكتب العلمية بيروت – لبنان؛ تفسير النسفي (مدارك التنزيل وحقائق التأويل)، أبو البركات عبد الله بن أحمد بن محمود حافظ الدين النسفي (المتوفى: 710هـ) ، ج3، ص 350 ، ناشر: دار الكلم الطيب، بيروت.
[2].صحیح البخاری، ج3، ص1271، ح3263، ناشر: دارابن کثیر، بیروت. « أَوَّلُ من يُكْسَى إِبْرَاهِيمُ ثُمَّ يُؤْخَذُ بِرِجَالٍ من أَصْحَابِي ذَاتَ الْيَمِينِ وَذَاتَ الشِّمَالِ فَأَقُولُ أَصْحَابِي فَيُقَالُ إِنَّهُمْ لم يَزَالُوا مُرْتَدِّينَ على أَعْقَابِهِمْ مُنْذُ فَارَقْتَهُم».
[3]. المستدرک، حاکم نیشابوری، ج3، ص70.